“Дар сурати дуруст ва ҳадафнок ба роҳ мондани корҳо дар ин самт шаҳри Панҷакент ва ёдгориҳои онро ба шиносномаи сайёҳии Тоҷикистон табдил додан мумкин аст”- Ин дастури Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ- Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар маросими таҷлили 5500- солагии бостоншаҳри Саразм баён шуда буд.

Бо роҳнамоиҳои муовини аввали Раиси Маҷлиси миллии Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, Раиси вилояти Суғд муҳтарам Раҷаббой Аҳмадзода дар шаҳру ноҳияҳои вилояти Суғд, аз ҷумла шаҳри Панҷакент ҳамасола чорабиниҳои гуногун оид ба рушди сайёҳӣ баргузор карда мешаванд.

Ба муносибати Рӯзи байналмилалии сайёҳӣ дар Донишкадаи омӯзгории Тоҷикистон дар шаҳри Панҷакент имрӯз ҷамъомад ташкил карда шуд.

Иштирокчиёни ҷамъомад- намояндагони ширкатҳои сайёҳӣ, устодону донишҷӯёни факултаи менеҷменти донишгоҳро, ки аз рӯи ихтисосҳои сайёҳӣ ва меҳмондорӣ, менеҷменти соҳаи сайёҳӣ таълим мегиранд, аз номи раиси шаҳр Абдухолиқ Холиқзода муовини раиси шаҳр Санъат Тоҳирзода бо Рӯзи байналмилалии сайёҳӣ табрик намуд.

Лозим ба ёдоварист, ки соҳаи сайёҳӣ дар сиёсати иқтисодӣ ва иҷтимоии Ҳукумати мамлакат ҷойгоҳи хоса дошта, барои рушди он заминаи меъёрии ҳуқуқии мусоид фароҳам оварда шудааст.

Дар шаҳри Панҷакент инфрасохтори соҳа рушд карда, 24 ширкати сайёҳӣ, 11 меҳмонхона, 22 хонаи пазироӣ ба сайёҳони хориҷӣ ва дохилӣ хидмат мерасонанд, сайёҳии кӯҳӣ ва таърихӣ дар ҳоли рушд қарор доранд.

Ҳозирин мулоҳизаҳояшонро дар бораи таҳкими соҳа, муаррифӣ ва истифодаи имкониятҳои сайёҳии шаҳр, омода намудани мутахассисони соҳаи сайёҳӣ иброз намуданд.

Таъкид шуд, ки рушди ин соҳаи фоидаовару шуғлофар ва муаррифгари кишвар ба таҳкими минбаъдаи иқтисодию иҷтимоӣ заминаи боэътимод мегузорад.

Масъалаҳои ободкорию созандагӣ, тарбияи ватандӯстии наврасону ҷавонон ва мубориза бар зидди экстризму тероризм, ки аз дастуру ҳидоятҳои Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва супоришҳои муовини аввали раиси Маҷлиси миллии Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, раиси вилояти Суғд, муҳтарам Раҷаббой Аҳмадзода бармеояд, дар машварати раиси шаҳри Панҷакент Абдухолиқ Холиқзода бо фаъолони Ҷамоати деҳоти Моғиён, ки дар фарҷоми боздидӣ корӣ баргузор шуд, баррасӣ шуд.

Ҳисобот ва гузоришҳои Раиси ҷамоати деҳоти Моғиён, раисони маҳаллаҳои ҷамоат ва роҳбарони хоҷагиҳои деҳқонӣ дар ҳашт моҳи соли 2023 шунида шуд.

Баъди шунидани ҳисобот ва гузоришҳо ба фаъолону сокинон, соҳибкорон ва шахсони саховатпеша барои таҳкими корҳои ободонӣ, аз ҷумла, бунёди синфхонаҳои иловагӣ, варзишгоҳҳои хурд, пулҳо, таъмиру мумфаршкунии роҳҳои дохили деҳаҳо изҳори сипос карда шуд.

Таваҷҷӯҳи масъулин ба идома додани ободкориҳо, тарбияи наврасону ҷавонони ватандӯст, пешгирии шомилшавии онҳо ба равияҳои ифротӣ, ба таҳсил дар зинаи сеюм ҷалб кардани духтарон, бо тарҳи зебо обод намудани маркази ҷамоати деҳот, мусоидати фаъоли кумитаҳои деҳаҳо, фаъолон ба сафарбар намудани ҷавонон ба хидмати ҳарбӣ, ҳарчӣ бештар захира намудани маводи хурока, истифодаи босамари ҳар қитъа замин, танзими маъракаю маросим ва дигар масъалаҳои муҳими рӯз ҷалб карда шуд.

Ман сиёсати инсонпарваронаи Пешвои миллат сидқан ҷонибдорӣ мекунам,- изҳор дошт сокини деҳаи Моғиёни шаҳри Панҷакент Наримон Рофихӯҷаеви 88-сола дар сӯҳбат бо раиси шаҳри Панҷакент.

Бобои Наримон- ин мӯйсафеди нуронию хушгуфтор, беш аз сӣ сол дар собиқ хоҷагии ҷамоавӣ вазифаи сардори бригадаро ба ӯҳда доштааст.

Ӯ аз он изҳори шукргузорию хушнудӣ мекард, ки бо дастури Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ- Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон замин ба ихтиёри соҳибони аслиаш вогузор шуд ва кишоварзони ҷамоати деҳоти Моғиён, аз ҷумла даҳ нафар фарзандони ӯ, аз он бо кордонӣ истифода мекунанд.

Дар ин сафар раиси шаҳр ҳамчунин Турдибой Тӯлиеви 85- соларо, ки ним аср зиёд дар муассисаи таҳсилоти миёнаи умумии №28-и деҳаи Сор ба наврасон таълим додааст, аёдат намуд.

Ба собиқадорони барӯманд тӯҳфаҳои пулӣ ва молии мақомоти иҷроияи маҳаллии ҳокимияти давлатии шаҳр тақдим карда шуд.

Раиси шаҳри Панҷакент Абдухолиқ Холиқзода ҳангоми сафари корӣ ба Ҷамоати деҳоти Моғиён аз боғи хоҷагии инфиродии “Арасту” дар мавзеъи Майдонча дидан намуда, аз ҳосили фаровон ва хушсифати себ изҳори қаноатмандӣ намуд.

Тавре гуфта шуд, дар ин мавзеъи собиқа лалмӣ аз масофаи чор километр хати об кашида, дар майдони панҷ гектар боғи себ бунёд карда шудаст. Ҳосили себро тоҷирон бевосита аз сари замин бо нархи хуб харидорӣ мекунанд.

Дар ин боздид ҳамчунин аз рафти шудгору кишти заминҳо дар кооперативи тиҷоратии “Моғиён” шинос шуда, барои дар мӯҳлати мувофиқ анҷом додани кишти тирамоҳӣ дастур дода шуд.

Дар пайравӣ ба иқдомоти наҷиби Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва ҷиҳати иҷрои дастуру супоришҳои муовини аввали раиси Маҷлиси миллии Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, раиси вилояти Суғд, муҳтарам Раҷаббой Аҳмадзода фаъолони деҳаи Пуштакӯҳи Ҷамоати деҳоти Моғиёни шаҳри Панҷакент дар назди мактаби деҳа ҳашт синфхона сохта, норасоии ҷойи нишастро бартараф намуданд.

Дирӯз, бо иштироки раиси шаҳр Абдухолиқ Холиқзода ҳангоми боздид аз ҷамоати деҳот дар ҳузури омӯзгорону хонандагон ва сокинони деҳа ин сифхонаҳо барои 300 ҷойи нишаст дар ду баст мавриди истифода қарор дода шуданд.

Синфхонаҳои нав кушоду барҳаво буда, бо сифати хуб бино гардида, бо дастгирии мақомоти иҷроияи маҳаллии ҳокимияти давлатии шаҳр бо мизу курсӣ ва дигар ҷиҳоз таъмин карда шудаанд.

Дар сӯҳбат бо омӯзгорону хонандагон таъкид шуд, ки дар ҷавоб ба ин ғамхорӣ онҳо бояд раванди тадрисро хуб ба роҳ монда, барномаи таълимиро комилан фаро гиранд.

Дар ин боздид ҳамчунин бо рафти омодагӣ ба зимистонгузаронӣ дар муассисаи таълимии №61-и деҳаи Моғиён шинос шуда, он хуб арзёбӣ гардид.

Ба роҳбарияти таълимгоҳ дастур дода шуд, ки барои ободии майдочаи варзишии мактаб тадбирҳои амалӣ андешида шавад.

Дар доираи тарҳи омодагиҳо ба 35- солагии Истиқлоли давлатии мамлакат, ки ба таъкиди Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ- Пешвои миллат, Проезиденти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон муҳимтарин санаи таърихи навини Тоҷикистони соҳибистиқлол аст, бо дастгирии мақомоти иҷроияи маҳаллии ҳокимияти давлатии шаҳри Панҷакент дар Ҷамоати деҳоти Моғиён ба тахту ҳамвор ва мумфарш намудани роҳҳои ҳудуди деҳаҳо пардохтаанд.

Дирӯз бо иштироки раиси шаҳр Абдухолиқ Холиқзода ҳангоми боздид аз ҷамоати деҳот сокинони деҳаи Пули Гирдоб ба мумфарш намудани кӯчаҳои деҳа оғоз намуданд.

Гуфта шуд, ки бо дастгирии дастҷамъонаи сокинон наздик ба се километр роҳҳои ҳудуди деҳа тахту ҳамвор карда, ҳоло мумфарш кардани он идома дорад.

Зимнан, то ин муддати соли равон бо саҳмгузории соҳибкорон ва сокинони деҳаҳо дар ҳудуди ҷамоати деҳот 5 километр роҳҳои дохилӣ мумфарш ва 7 километр тахту ҳамвор карда шудааст.

Ҳоло бошад дар деҳаи Моғиён роҳҳои дохили деҳаро тахту ҳамвор мекунанд ва дар деҳаи Сор сокинон соҳили сойи селрави паҳлӯи роҳи байни деҳаро бо бунёди садди обшикан мустаҳкам менамоянд. Ин роҳҳо низ дар ояда мумфарш карда мешавад.

Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон қайд намудаанд:«Устод Рўдакӣ бо қудрати ҷонофарини сухан, ҳикмату дониши комил ва маҳорату ҳунари шоирии худ тавонист ҷаҳони шеъри тоҷикиро бо ашъори ҷовидонаи худ бекарона созад. Аз ин рў номи Рўдакӣ рамзи ҷовидонаи шеъри ҳакимонаву оламгири мо мебошад».

Тантанаҳои Рӯзи Рӯдакӣ, ки ҳамасола бо ибтикори Пешвои муаззами миллат, Ҷаноби Олӣ, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон 22 сентябр дар саросари мамлакат таҷлил мегардад, имсол бо дастури Муовини аввали Раиси Маҷлиси Миллии Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, Раиси вилояти Суғд, муҳтарам Раҷаббой Аҳмадзода дар зодгоҳи Одамушшуаро, устод Абӯабдуллоҳи Рӯдакӣ дар деҳаи Панҷруди шаҳри Панҷакент бо иштироки намояндагони мақомоти иҷроияи маҳаллии ҳокимияти давлатии шаҳр, аҳли зиё, устодону донишҷӯёни донишкадаи омӯзгорӣ, коллеҷи омӯзгорӣ, хонандагони муассисаҳои таълимӣ бо гузоштани гул ба пояи нимпайкараи шоир, зиёрати оромгоҳ ва ҳамоиши шеъру суруд оғоз ёфт.

Бегоҳи ин рӯз бошад чунин ҳамоиш дар гулгашти Рӯдакӣ, дар саҳни осорхонаи ҷумҳуриявии ба номи устод Рӯдакӣ бо гузоштани гулчанбар ба пояи муҷассамаи шоир ва сухани шодбошии раиси шаҳр Абдухолиқ Холиқзода дар ҳузури садҳо нафар ҳаводорони ашъори безаволи устод, зиёиёну эҷодкорон ва муҳассилин идома ёфт.

Гуфта шуд, ки таҷлили Рӯзи Рӯдакӣ, арҷгузорӣ ба осори гаронарзиши қофиласолори назми оламгири тоҷикӣ-форсӣ,ки аз ибтикороти наҷиби Пешвои муаззами миллат аст, ба ташаккули ҳисси ифтихори миллию ватанпарастии наслҳои имрӯзаву оянда неру мебахшад ва масъулияти онҳоро дар рушду пешрафти Тоҷикистон меафзояд.

Имсол аз солрӯзи устод Абӯабдуллоҳи Рӯдакӣ 1165- сол сипарӣ мешавад. Ашъори безаволи ӯ боз асрҳои аср моро ба роҳи ақлу хирад, сулҳу дӯстӣ, муҳаббати воло ба Ватан ва ояндаи нек ҳидоят мекунад.

Ба ҳозирин барномаи ҷолиби ҳунарӣ, ки аз сурудҳо ба ашъори устод Рӯдакӣ, рақсҳои ҷаззоб, қироати шеърҳои оламгири устод мураттаб гардида буд, пешкаш гардид.

Рӯзи Рӯдакӣ дар ҳама муассисаҳои таълимӣ, корхонаю ташкилотҳо бо баргузории конфронсу нишастҳо, ҳамоишҳо бо ёдкарди ҷойгоҳи Одаммушшуаро дар таърихи адабиёти миллат ва қироати ашъори ноби устод Рӯдакӣ таҷлил карда шуд.

Рӯзи Рӯдакӣ муборак бод!

Бо роҳнамоӣ ва ҳидоятҳои Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ- Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон барои ҳифз ва муаррифии ёдгориҳои беназири таърихию фарҳангии кишвар ба ҷаҳониён дар даврони истиқлол корҳои зиёде анҷом дода мешавад.

17 сентябр зимни ҷаласаи 45-уми Кумитаи байниҳукуматӣ оид ба ҳифзи мероси моддии фарҳангии ЮНЕСКО, ки дар шаҳри Риёзи Арабистони Саудӣ баргузор шуд, ёдгории фарҳангии умумиҷаҳонии фаромилии Роҳҳои Абрешим: «Зарафшон-Қароқум» (ёдгориҳои Панҷакенти қадим, шаҳраки Санҷаршоҳ, қалъаи Ҳисорак, Гардани Ҳисор, Қалъаи Муғ, Қалъаи Қум, Тали Хамтуда, низоми обёрикунии Тоқсанкорез, Оромгоҳи Хоҷа Муҳаммад Башоро) ба Феҳристи мероси умумиҷаҳонии ЮНЕСКО ворид гардид.

Дар саҳифа ва сомонаи мақомоти иҷроияи маҳаллии ҳокимияти давлатии шаҳри Панҷакент дар бораи панҷ ёдгории таърихии шаҳр , ки ба ин Феҳрист шомил шудаанд, мақолаҳо нашр карда мешаванд

Ҳоло матлаби нахустин дар бораи Панҷакенти қадим.

Харобаҳои яке аз шаҳрҳои қадимии сарзамини тоҷикон - Панҷакенти қадими асрҳои V-VIII бо бозёфтҳои нодир ва гаронбаҳои таърихию фарҳангии худ кайҳост, ки маълуму машҳури ҷаҳон гаштааст.

Бозёфти бойгонии нодири ҳокими охирини Панҷакенти қадим - Деваштич аз қалъаи кӯҳи Муғ баҳори соли 1932 аз тарафи чӯпонҳо Ҷӯра Мирзоалӣ, Аюб Маллазода ва Баҳридин Соҳибзода аз деҳаи Хайрободи ноҳияи Айнӣ сабаб шуд барои омӯзиши ин шаҳри қадим. Пас аз омӯзиш шарқшиносон, мардумшиносон ва бостоншиносон ба ҳафриёти Панҷакенти қадим оғоз намуданд. Тирамоҳи соли 1932 бо ташаббуси собиқ котиби якуми комитети партиявии ноҳия Абдуҳамид Пӯлодӣ бойгонии нодири бозёфтшуда ба базаи тоҷикистонии Академияи фанҳои ИҶШС барои омӯзиш супурда мешавад.

Комитети Марказии ПК Тоҷикистон аз 14-уми октябри соли 1933 қарор қабул намуд, ки бо сардории профессор Фрейман ва иштироки муҳаққиқон В.Воробёв, А.Василев барои ҳафриёти қалъаи кӯҳи Муғ экспедитсияи бостоншиносӣ - таҳқиқотӣ ташкил карда шавад. Худи ҳамин сол кор оғоз ёфт. Дар натиҷаи таҳқиқоти кӯтоҳмуддат зиёда аз 400 адад ашёи фарҳангӣ ҷамъоварӣ гардид, ки аз онҳо 6 ададро тангаҳои суғдӣ ва 82 ададро хуҷҷатҳои дастнавис дар рӯи қоғаз, чарм ва чӯб сабтшуда ташкил медоданд.

Дар асоси омӯзиши бозёфтҳои нодири қалъаи кӯҳи Муғ, соли 1946 бо ташаббуси котиби якуми Кумитаи Марказии Ҳизби Коммунистии Тоҷикистон Бобоҷон Ғафуров, бо роҳбарии шарқшинос, аъзо- корреспонденти АФ ИҶШС, академики Академияи фанҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон А.Якубовский экспедитсияи бостоншиносии Тоҷику Суғд ташкил карда шуд.

Ин экспедитсия аз соли 1946 то имрӯз ба ҳафриёт ва омӯзиши Панҷакенти ќадим машғул аст. Ба ҳайати он олимони намоён М.Даяконов, А.Белиниский, А.Тереножкин, И.Бенкович, меъмор В.Воронина, сиккашинос О.Смирнова, бостоншиносон А.Манделштам, Б.Ставиский, О.Болшаков, В.Лившис, В.Луконин, Е.Зеймал, Б.Маршак, В.Распопова, В.Шкода ва дигарон дохил шуда, дар солҳои гуногун таҳқиқотҳои илмӣ гузарониданд. Як гурӯҳ олимони тоҷик ба мисли Н.Неъматов, А.Ҷалилов, А.Исоқов, Ю.Ёқубов, С.Пӯлодов, Т.Отахонов, X.Муҳиддинов, С.Марофиев, Д.Абдуллоев, А.Раззоқов. С.Бобомуллоев, У.Эшонкулов, Ш.Қурбонов дар ҳайати ин экспедитсия ба таҳқиқоти илмию бостоншиносӣ машғул шуданд.

Зиёда аз 76 сол аст, ки бостоншиносон дар харобаҳои Панҷакенти қадим ҳафриёт мебаранд. Дар ин муддат Панҷакент ба яке аз марказҳои калонтарини омӯзиши бостоншиносии Осиёи Миёна ва ҷаҳон табдил ёфт. Ҳоло онро олимон «Ганҷинаи таърихи тоҷик» ва ба тариқи рамз «Помпеи Осиёи Миёна», «Флоренсияи хурди Шарқ» меноманд. Дар ҳақиқат, ин мавзеъ шоистаи ин номҳои ифтихорӣ мебошад. Ҳоло дар бораи Панҷакенти қадим садҳо асарҳои илмӣ навишта шудаанд, ки оиди таърихи пайдоиши шаҳри қадима ва харобшавии он маълумоти дақиқ медињанд.

Панҷакенти қадими асрҳои V-VIII дар Осиёи Миёна ягона шаҳри пеш аз истилои араб мебошад, ки нисфи ҳиссаи кофташудаи он аллакай дар бораи сохти шаҳрҳои ибтидои асримиёнагӣ маълумоти пурра медиҳад.

То солҳои охир дар адабиёти таърихӣ ақидае роиҷ буд, ки шаҳрҳои мусулмонӣ аз се қисм (куҳандиз, шаҳристон ва работ) ва пеш аз ислом аз ду қисм (куҳандиз ва шаҳристон) иборатанд. Таҳқиқоти Панҷакенти қадим ин фикрро рад кард ва исбот намуд, ки қисми сеюми шаҳр – работ, ҳанӯз дар замони пеш аз истилои араб ба вуҷуд омада будааст.

Дар асоси бозёфтҳо исбот гардид, ки шаҳри пешазисломӣ аз чор қисм: куҳандиз-ҷои шоҳнишин ва қасри ӯ, шаҳристон-ҷои шаҳриён, ашрофон, рӯҳониён, тоҷирон ва ҳунармандон, работ - қисми берун аз девори шаҳристон ва қабристон иборат будааст. Қабристонҳои пешазисломии Осиёи Миёна ба монанди як деҳа иборат аз дахмаҳои зиёде буданд.

Тибқи сарчашмаҳои хаттӣ дар куҳандиз-қасри шоҳ, хонаҳои истиқоматии хешон ва наздикони шоҳ, дабистон барои кӯдакони шоҳ ва сарватмандон, зиндон, дидбонгоҳ, биноҳои зист ҷойгир буданд. Ҳафриёти куҳандизи Панҷакенти қадим ин ахбори сарчашмаҳои хаттиро пурра тасдиқ намуд. Аз қасри шоҳ ёфтани алифбои суғдӣ ва арабӣ исботи ин фикрҳо аст.

Ба шарофати ҳафриёти Панҷакенти қадим мо дар бораи мавҷуд будани ду ибодатгоҳи дини зардуштӣ бо ҳавлиҳои дохилӣ ва берунӣ дар маркази шаҳристон, бозори шаҳрӣ, ҳашт кӯча ва даҳ паскӯча, роҳрав, маҳалҳои зист, хонаҳои давлатмандон, миёнаҳолон, камбағалон, дӯконҳои савдо, заргарӣ, оҳангарӣ, бофандагӣ ва ғайра маълумоти зиёди илмӣ пайдо кардем. Маълум гардид, ки аксари биноҳои шаҳристон дуошёна ва ҳатто сеошёна буда, аз хишти хом ва похса сохта шудаанд.

Панҷакенти қадим дар таърихи омӯзиши меъмории халқи тоҷик бозёфтҳои зиёд дохил кард. Дар асоси ин бозёфтҳо исбот шуд, ки биноҳо дар аввали асрҳои миёна дуошёна, сеошёна, балкондор, гунбазпӯш, тоқпӯш ва равоқпӯш будаанд. Ҳатто ақидае буд, ки гунбазро гӯё ба Осиёи Миёна арабҳо оварда бошанд. Бозёфтҳои меъмории Панҷакент, Бунҷакат, Кофирқалъа ин ақидаро рад намуданд.

Дигар навигарие, ки Панҷакенти қадим ба таърихи Осиёи Миёна дохил кардааст, сиккашиносии суғдӣ мебошад. Дар асоси бозёфти тангаҳо сиккашиносон таърихи сикка задани онҳо, робитаҳои маданию савдоии дохили шаҳр, байни вилоятҳои Суғд ва Осиёи Миёнаро муайян намудаанд. Ғайр аз тангаҳое, ки дар шаҳр сикка зада мешуданд, боз тангаҳои шоҳони Суғд, Бухоро, Истаравшан, Фарғона, Чоч ва ғайра ба даст омаданд, ки шоҳиди савдои васеи дохилӣ ва хориҷии Панҷакенти қадим мебошад.

Бозёфти деворнигораҳои зиёд номи Панҷакенти қадимро дар ҷаҳон машҳур кардааст. Бостоншиносон дар бисёр биноҳои истиқоматӣ ва динии шаҳристон асарҳои барҷастаи рассомони Суғдро ёфтанд. Дар байни онҳо лавҳаҳои ҷангии зиёде монанди набарди Рустам бо аждаҳо, ҷангҳои тан ба тан, шамшерзанӣ, найзазанӣ, ҷангҳои саворагон, муҳосираи кӯшк ва ғайра ба назар мерасанд. Деворнигораҳои Варахша, Афросиёб ва Бунҷакат нишон медиҳанд, ки Фирдавсии бузург «Шоҳнома»-и худро дар асоси афсонаю ривоятҳо, расму оинҳо ва падидаҳои таърихии гузаштагони мо- суғдҳо, бохтариҳо, портҳо, хоразмиён, яъне орённажодони Хуросони Бузург навиштааст. Дар деворнигораҳо акси худоёни зиёде ба назар мерасад. Маълум аст, ки дар он давра дар байни суғдҳо парастиши худоёни зиёд расм буд. Махсусан, худоёни офтоб, моҳтоб ва ҳафт сайёра шӯҳрат доштанд. Беҳуда нест, ки 7 рӯзи ҳафтаи суғд ба 7 сайёра бахшида шудааст.

Расмҳои рӯи девори Панҷакенти қадим нишон медиҳанд, ки суғдҳо худозани ҳосилот бо номи Нанайна ё Анохито, худои ҷанг - Баҳром ва худои бузургтарине ба монанди Аҳурамазда доштаанд. Дар байни суғдҳо парастиши ҳайкалчаҳои худоён роиҷ буд, ки дар сарчашмаҳо бо номи санъатпарастӣ ё бутпарастӣ машҳур аст. Ҳафриёти даҳсолаҳои охири шаҳристон нишон доданд, ки ҷараёнҳои мухталифи диниву мазҳабии зардуштия, монавия, будоия, масеҳия арзи вуҷуд доштаанд.

Панҷакенти ќадим яке аз сарчашмаҳои кашфнашудаи забони суѓдї мебошад. Соли 1964 бостоншиноси тоҷик А.Исоқов аз куњандизи шоҳи Панҷакент порчаи сафолеро дарёфт намуд, ки дар рӯи он алифбои забони суғдӣ сабт шуда буд. Чанд сол пас матни калони дини насрониро ба забони суғдӣ пайдо карданд. Чунин осори хаттӣ ҳар сол дар рўи сафолпораҳо, сангпораҳо ва устухонҳо пайдо мешаванд, ки хазинаи забони суғдиро ғанӣ мегардонанд. Ҳатто дар рӯи як сафолпора бо ҳурофоти суғдӣ ва ранги сиёҳ номи шоҳи охирини Панҷакент бо як калима - «Деваштич» сабт шудааст.

Бостоншиносон А.Беленитский, В.Располова, Б.Маршак менависанд, ки номи Суғд аввалин бор дар навиштаҷоти хати мехи «шоҳи шоҳон»- Дорои Кабир (асри VI) ҳангоми номбар кардани халқҳои зердасташ ёдовар мешавад. Дар бораи суғдиён Ҳеродот низ маълумот медиҳад.

Ин ном дар бисёр ҳуҷҷатҳо ва асарҳои таърихи номбар гаштааст. Муаррих В.Томашек тахмин карда, ки вожаи «суғд» аз «Рахшидан», «Сӯхтан» гирифта шудааст. Дар луғатҳои тафсирии форсӣ - тоҷикӣ онро чун «пастие, ки дар он об ҷамъ мешавад» шарҳ додаанд.

Сарчашмаҳои арабӣ ва форсӣ - тоҷикӣ шаҳодат медиҳанд, ки Суғд бо маънои васеаш водии Зарафшон ва Қашқадарёро дар бар мегирифт. Аз рӯи маълумоти таърихшиносон ва бостоншиносон В.Шишкин, Н.Неъматов, Б.Литвинский, С.Толстов, Е.Неразик маълум гардид, ки дар асрҳои VI-VIII ҳудуди давлати Суғд қариб аз 10 рустои мустақил бо номҳои Маймурғ, Кеш (Шаҳрисабз), Нахшаб (Қаршї), Бухоро, Варахша, Пайканд, Кӯшония, Иштихон, Панҷакент иборат буда, ҳамаи онҳо тобеи маркази давлати Суғд - Самарқанд будаанд.

«Дар ноҳияи ҷанубии Зарафшон ғайр аз Самарқанд шаҳрҳои калон набуданд, масҷиди ҷомеъ фақат дар шаҳри Панҷакент мавҷуд буд. Дар атрофи шаҳр дарахтони мевадори бисёре ба чашм менамуданд, қисми зиёди онҳоро чормағз ва бодом ташкил мекард», - чунин навишта буд дар бораи Панҷакент - географи бузурги асри X. Муқаддасӣ. Ин ахбори таърихӣ ба Панҷакенти асрҳои X-XI мансуб буда, ба давраи салтанати Сомониён мувофиқ аст.

Пас аз истилои араб сокинони Панҷакенти қадим дар масофаи 4 километр шимолу - шарқии шаҳри имрӯза, дар баландии соҳили чапи дарёи Зарафшон маскан гирифта, шаҳре бино карданд. Ин шаҳр дар таърих бо номи Панҷакенти кӯҳна машҳур буд, ки онро Панҷакенти сеюм мешуморем ва он ба асрҳои X-XI мансуб аст.

Панҷакенти ќадим шояд ягона ёдгории таърихии мамлакат аст, ки беш аз 77 сол боз пайваста таҳқиқ мешавад. Ҳар сол дар фасли тобистон бостоншиносони Тоҷикистон ва Русия ин ҷо ҳафриёт мегузаронанд. Нишони ин робитаи қавии илмӣ марқади яке аз муҳаққиқони намоёни Панҷакенти қадим, бостоншиноси варзида Борис Маршак аст, ки тибқи васияташ ин ҷост. Марҳум соли 2006 ҳангоми ҳафриёт дар Панҷакенти қадим вафот карда буд.

Панҷакенти қадим ҳанӯз соли 1979 мамнӯъгоҳи таърихї - фарҳангӣ эълон шуда, дар ин замина ҷиҳати ҳифзи ёдгориҳои он баъзе корҳо анҷом ёфтанд.

Он на як ёдгории таърихї, балки як шаҳрест, ки тавассути заҳматҳои зиёди бостоншиносон кашф шудааст.

Ҳамасола ҳазорон нафар сайёҳон аз Панҷакенти қадим - «Помпейи шарқ», осорхонаи назди ёдгорӣ, Осорхонаи миллӣ дар пойтахт ва ҳам Эрмитажи Санкт - Петербург, ки барои Панҷакенти қадим толори махсус ҷудо кардаанд, боздид мекунанд ва ба ин васила номи тоҷику Тоҷикистонро ба ақсои олам мебаранд.

Ҳоло бошад, бо дастгирии Ҳукумати мамлакат ва сармоягузории шарикони рушд лоиҳаи ҳифз ва барқарорсозии ин ёдгории беназири таърихи миллат мавриди иҷро қарор дорад. Ба Феҳристи фарҳанги умумиҷаҳонии ЮНЕСКО шомил шудани ин ёдгории нодир худ далели муътамади таваҷҷӯҳи Пешвои муаззами миллат ба таърих, арҷгузорӣ ва муаррифии он барои ҷаҳониён мебошад.

Исматулло Раҳматуллоев,

номзади илми таърих

Бобо Солеҳзода,

рӯзноманигор