Рафти иҷрои дастурҳои Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва супоришҳои муовини аввали раиси Маҷлиси миллии Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, раиси вилояти Суғд, муҳтарам Раҷаббой Аҳмадзода, инчунин иҷрои қонунгузорӣ оид ба масъулият барои таълиму тарбияи кӯдак ва танзими ҷашну маросим ва дигар масъалаҳои муҳими рӯз зимни боздиди раиси шаҳр Абдухолиқ Холиқзода аз Ҷамоати деҳоти Ворӯ дар ҷамъомад бо фаъолон баррасӣ шуд.

Зимни шунидани гузориши раиси Ҷамоати деҳот дар бораи натоиҷи фаъолият дар моҳҳои гузаштаи соли равон, аз ҷумла таъкид шуд, ки мақомоти иҷроияи маҳаллии ҳокимияти давлатии шаҳр бо истифода аз ҳамаи имкониятҳо барои бартараф намудани оқибати офати табиӣ дар ҳудуди ҷамоати деҳот корҳои зиёдеро анҷом дод ва дар ин самт ҳоло низ корҳо идома доранд.

Аз иштирокчиёни ҷамъомад даъват шуд, ки дар риояи муқаррароти қонунҳои зикршуда, идомаи корҳои ободонӣ ба ифтихори 35- солагии истиқлоли давлатӣ, тарбияи ҷавонон дар рӯҳияи ватандӯстӣ, омода намудани онҳо барои хидмати ҳарбӣ, зиёд намудани кишти такрории зироат, истифодаи босамари заминҳои кишт фаъолона ширкат карда, мардумро ба ин корҳо сафарбар намоянд.

Шаҳри Панҷакент бо ёдгориҳои нодири таърихӣ, манзараҳои нотакрори табиӣ дар даврони истиқлол дар заминаи таваҷҷӯҳи пайвастаи Асосгузори Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба рушди сайёҳӣ чун соҳаи фоидавовару сулҳофар ба яке аз марказҳои сайёҳии мамлакат табдил меёбад.

Мавзеи Симиганҷ воқеъ дар деҳаи Ғаззаи Ҷамоати деҳоти Ворӯ аз ҷумлаи чунин минтақаҳоест, ки бо дастгирии мақомоти иҷроияи маҳаллии ҳокимияти давлатии шаҳр аз ҷониби ширкати сайёҳии “Панҷакент-интур” ва соҳибкорон ин ҷо маркази сайёҳӣ бунёд карда мешавад.

Ҳоло дар деҳа, ки яке аз хатсайрҳои сайёҳӣ ба кӯҳҳои Фон аз ин ҷо убур мекунад, ду меҳмонхона бо 32 ҷой, ҳавзи моҳипарварӣ амал мекунад ва дар мавзеи зебою хушҳавои Симиганҷ, ки дар соҳили рӯд воқеъ аст, барои пазироии сайёҳон хаймашаҳрак ташкил шуда, як меҳмонхонаи дорои 20 ҷой идома дорад.

Зимни боздиди раиси шаҳр Абдухолиқ Холиқзода шарҳ дода шуд, ки дар меҳмонхонаҳо ва ин минтақаи сайёҳӣ барои пазироии сайёҳон ҳама шароити заруӣ муҳаё карда шудааст.

Зимнан, ҳоло дар шаҳри Панҷакент 26 ширкати сайёҳӣ таъсис шуда, барои қабули беш аз ҳазор нафар сайёҳону меҳмонон меҳмонхонаю хонаҳои пазироӣ бунёд шуда, ду пойгоҳи сайёҳии кӯҳӣ сайёҳонро қабул менамоянд. Симиганҷ пойгоҳи сеюми сайёҳии кӯҳӣ хоҳад шуд.

Дар даврони истиқлол бо роҳнамоии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таваҷҷӯҳ ба рушди ҳунарҳои мардумӣ ва соҳибкорӣ бамаротиб афзуд.

Дар ин замина ва бо супориши муовини аввали раиси Маҷлиси миллии Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, раиси вилояти Суғд, муҳтарам Раҷаббой Аҳмадзода мақомоти иҷроияи маҳаллии ҳокимияти давлатии шаҳри Панҷакент барои ташкили марказу коргоҳҳои ҳунармандӣ, коргоҳҳои хурди истеҳсолӣ мусоидати фаъолона менамояд.

Дар деҳаи Рукнободи Ҷамоати деҳоти Ворӯ бо ташаббуси бонуи ҳунарманд Хосият Қозиева ва мусоидати мақомоти иҷроияи маҳаллии ҳокимияти давлатии шаҳр коргоҳи хурди дӯзандагӣ ва ҳунарҳои мардумӣ фаъолият мекунад.

Зимни боздиди раиси шаҳр Абдухолиқ Холиқзода аз коргоҳ иттилоъ дода шуд, ки ҳоло ин ҷо панҷ нафар занон ба кор ҷалб шуда, онҳо баробари истеҳсоли атласу адрас, ҳамчунин ба дӯхтани либосҳои мактабӣ машғул ҳастанд ва ҳунари онҳо харидорони зиёд дорад.

Дар ин сафари корӣ раиси шаҳр бо фаъолияти коргоҳи хурди истеҳсоли дару тирезаҳои пластикӣ ва алюминии соҳибкор Аминҷон Ҳикматов низ шинос шуд.

Ба соҳибкорон ва масъулини ҷамоати деҳот барои васеъ намудани ин коргоҳҳо ва зиёд намудани ҷойҳои корӣ дар онҳо дастур дода шуд.

Мақомоти иҷроияи маҳаллии ҳокимияти давлатии шаҳри Панҷакент тибқи дастурҳои Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва супоришҳои муовини аввали раиси Маҷлиси миллии Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, раиси вилояти Суғд, муҳтарам Раҷаббой Аҳмадзода барои беҳдошти сатҳи хидматрасонии тиббӣ ба аҳолӣ тадбирҳои амалӣ меандешад.

Дар ин росто зимни боздиди раиси шаҳр Абдухолиқ Холиқзода дар деҳаи Рукнобод бинои шуъбаи таваллудхонаи беморхонаи минтақавии Ҷамоати деҳоти Ворӯ баъди таъмири асосӣ мавриди истифода қарор дода шуд.

Таъмири бинои таваллудхона бо маблағгузории буҷети маҳаллӣ сурат гирифта, он аз 5 ҳуҷраи муҷаҳҳаз бо ҷиҳози зарурии тиббӣ барои пазироии занони ҳомилаю навзодон ва дигар утоқҳои ёрирасон иборат аст.

Дар заминаи дастурҳои Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва супоришҳои муовини аввали раиси Маҷлиси миллии Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, раиси вилояти Суғд, муҳтарам Раҷаббой Аҳмадзода мақомоти иҷроияи маҳаллии ҳокимияти давлатии шаҳри Панҷакент барои бартараф намудани оқибатҳои офатҳои табиӣ тадбирҳои амалӣ меандешад.

Аз ҷумла, омадани сел ба яке аз иншооти муҳими обёрии шаҳр-канали Халифа Ҳасан, ки тавассути он беш аз 5 ҳазор гектар замин обёрӣ карда мешавад, зиёни ҷиддӣ ворид намуд. Тибқи хулосаи коршиносон ба асари сел тақрибан 40 метр хати канал аз байн рафта, дар 6 мавзеъ он бо лою қуму санг пур шуда, ҳаҷми зиёни расида беш аз 374 ҳазор сомониро ташкил дод.

Барои бартараф намудани оқибати офати табиӣ ва барқарор намудани хати об мақомоти иҷроияи маҳаллии ҳокимияти давлатии шаҳр ҳамаи имкониятҳои идораи обёрӣ ва беҳдошти замин, инчунин техникаи вазнини КМ “Зарафшон”-ро сафарбар намуд.

Аз рафти бартараф намудани оқибати офати табиӣ дар ин иншооти муҳими обёрӣ гурӯҳи кории Ҳукумати мамлакат дар раъси муовини сарвазири кишвар муҳтарам Сулаймон Зиёзода дидан намуд.

Баъди анҷоми корҳои барқарорнамоӣ санаи 22 июни соли ҷорӣ ба канали Халифа Ҳасан об баста шуд ва ҳоло он бо маром фаъолият дорад.

Дар асоси Амри Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз 15 сентябри соли 2011 ва ҷадвали мақомоти иҷроияи ҳокимияти давлатии вилояти Суғд имрӯз дар мақомоти иҷроияи маҳаллии ҳокимияти давлатии шаҳри Панҷакент аз рӯи натиҷаҳои ҷамъбасти нимсолаи якуми соли 2024 нишасти матбуотӣ баргузор гардид.

Дар нишасти матбуотӣ намояндаи мақомоти иҷроияи ҳокимияти давлатии вилояти Суғд, сардори раёсати Агентии назорат дар соҳаи маориф ва илми назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар вилояти Суғд Ҷаҳонгир Салимзода, хабарнигорони нашрияҳои шаҳрию вилоятӣ, садою симои маҳаллӣ, дигар рӯзноманигорон, муовини якуми раиси шаҳр, мудирони шуъбаю бахшҳои мақомоти иҷроияи маҳаллии ҳокимияти давлатии шаҳр, роҳбарони як қатор корхонаю муассисаҳо иштирок намуданд.

Ба хабарнигорон маводи иттилоотӣ оид ба натиҷаҳои рушди иқтисодию иҷтимоии шаҳр дар нимсолаи якуми соли равон дастрас намуда, дар оғози нишасти матбуотӣ наворҳо дар бораи рафти ба истифода додан ва бунёди иншооти таъиноти гуногун ба ифтихори 35-умин солгарди истиқлоли давлатии мамлакат намоиш дода шуд.

Раиси шаҳр ва масъулини марбута ба саволу дархост ва пешниҳодҳои хабарнигорон оид ба бунёди роҳи оҳани Самарқанд – Панҷакент, танзими савдои сарироҳӣ ва зарурати бунёди бозори нав, рафти татбиқи лоиҳаҳои сармоягузорӣ, пардохти андозҳо, идомаи бунёди хати канали Халифа Ҳасан, истифодаи босамари пойгоҳҳои обкашӣ, сари вақт бардоштани партовҳо, анҷом додани сохтмони нотамоми биноҳои истиқоматӣ, пешгирии фавти модару кӯдак, бунёди муассисаҳои таълимӣ ва дигар масъалаҳо бо далелу арқом ҷавобҳои қаноатбахш доданд.

Таъкид шуд, ки масъалаҳои матраҳнамудаи хабарнигорон дар нишасти матбуотӣ аз ҷониби ниҳодҳои марбута мавриди омӯзиш ва ҳаллу фасл қарор дода мешавад.

Дар заминаи дастурҳои Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон гурӯҳи кории Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон таҳти роҳбарии муовини Сарвазири мамлакат Сулаймон Зиёзода аз киштзор ва иншооти обёрӣ, аз ҷумла иншооте, ки аз офатҳои табиии моҳи июн зиён дидаанд, боздид намуданд.

Иттилоъ дода шуд, ки ба асари боронҳои пуршиддат,сел ва обхезӣ ба каналҳои Марғедар, Халифа Ҳасан, роҳу пулҳо, хатҳои барқ зиёни ҷиддӣ ворид шуда, даҳҳо гектар заминҳои кишт зери селоба монда, сойҳои селрав аз қуму шағал ва санг пур шуда, хонаҳои истиқоматӣ ва биноҳои ёрирасони сокинон низ хисорот дида, офати табиӣ талафоти ҷонӣ низ дар пай дошт.

Аъзоёни гурӯҳи корӣ бо вазъи истифодаи канали Марғедар, мустаҳкам намудани соҳили рӯди Киштуд, ҳолати сои селрави Мазор, рафти бартараф намудани оқибати селу обхезӣ дар сарбанди канали Халифа Ҳасан шинос шуда, тадбирҳоеро, ки мақомоти иҷроияи маҳаллии ҳокимияти давлатии шаҳр ҷиҳати бартараф намудани оқибатҳои офати табиӣ андешидааст, қаноатбахш арзёбӣ намуданд.

Дар идомаи боздид аз пойгоҳи обкашии Дупула ва рафти хобонидани қубурҳо дар хати оби полезӣ ба заминҳои қисмати канории деҳа Ғӯсар дидан намуда, барои таъмини муназзами кори пойгоҳҳои обкашӣ, каналҳо дар мавсими обёрӣ, идомаи корҳо барои пурра бартараф намудани оқибати офати табиӣ, андешидани чораҳои пешгирӣ ҷиҳати коҳиш додани зиёни он дастур дода шуд.

Бартараф намудани оқибати офатҳои табиӣ ва андешидани чораҳои пешгирӣ ва коҳиш додани зиёни он аз масъалаҳоест, ки бо дастури Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон мавриди назари Ҳукумати кишвар қарор дорад.

Дар ин росто ва супориши муовини аввали раиси Маҷлиси миллии Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, раиси вилояти Суғд, муҳтарам Раҷаббой Аҳмадзода мақомоти иҷроияи маҳаллии ҳокимияти давлатии шаҳри Панҷакент барои бартараф намудани оқибати боришоти пуршиддат ва селҳои моҳи июл тадбирҳои амалӣ меандешад.

Раиси шаҳр Абдухолиқ Холиқзода зимни сафари корӣ ба ҷамоати деҳоти Лоиқ Шералӣ аз сои селрави Мазор, ки ба асари сел аз сангу шағал пур шудааст, заминҳои кишт ва боғҳои ду тарафи он ки зери лою гил мондаанд, дидан намуда, бо сокинони деҳаи Ғӯсари Ҷамоати деҳоти Лоиқ Шералӣ ва Боғчаи Ҷамоати деҳоти Шинг сӯҳбат намуда, аз деҳаҳои Мазор ва Баҳор, ки аз сел зиён дидаанд, боздид кард.

Дар сӯҳбат бо сокинон таъкид шуд, ки мақомоти иҷроияи маҳаллии ҳокимияти давлатии шаҳр барои бартараф намудани оқибати офати табиӣ, тоза намудани сойҳои селрав тадбирҳои амалӣ меандешад.

Дар асоси дастурҳои Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва супориши муовини аввали раиси Маҷлиси миллии Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, раиси вилояти Суғд, муҳтарам Раҷаббой Аҳмадзода мақомоти иҷроияи маҳаллии ҳокимияти давлатии шаҳри Панҷакент бо қисмҳои низомии ҳудуди шаҳр робитаю ҳамкории доимиро ба роҳ мондааст.

Раиси шаҳр Абдухолиқ Холиқзода зимни сафари корӣ ба Ҷамоати деҳоти Фароб бо афсарону сарбозони дидбонгоҳи сарҳадӣ, ки ин ҷо воқеъ аст, мулоқот намуд.

Дар сӯҳбат ба онҳо сиёсати сулҳҷӯёнаи Ҳукумати кишвар шарҳ дода, даъват шуд, ки барои ҳифзи марзу буми Ватан содиқона хидмат карда, оинномаҳои ҳарбиро қатъан риоя намоянд.

Ба сарҳадбонон дар дидбонгоҳ барои хидмати шоиста ҳамаи шароити зарурӣ муҳайё карда, аз ҷумла ба миқдори зарурӣ маводи хурока захира шудааст.

Натиҷаҳои рушди иқтисодию иҷтимоии шаҳри Панҷакент дар нимсолаи аввали соли равон дар заминаи дастурҳои Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва супоришҳои муовини аввали раиси Маҷлиси миллии Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, раиси вилояти Суғд, муҳтарам Раҷаббой Аҳмадзода дар маҷлиси фаъолони шаҳр мавриди баррасӣ қарор дода шуд.

Дар ҷаласа, ки таҳти раёсати раиси шаҳр Абдухолиқ Холиқзода баргузор шуд, намояндаи мақомоти иҷроияи ҳокимияти давлатии вилояти Суғд, муовини раиси вилоят Анвар Яъқубӣ иштирок намуд.

Муовини раиси шаҳр Хусрав Дӯстбойзода дар бораи ҷамъбасти натиҷаҳои рушди иқтисодию иҷтимоии шаҳр дар нимсолаи аввали соли ҷорӣ маърӯза кард.

Дар маърӯза таъкид шуд, ки дар ин давра “Барномаи рушди иҷтимоию иқтисодии шаҳри Панҷакент барои солҳои 2021-2025” аз оғоз 61,4 фоиз ба иҷро расонида, нақшаи қисми даромади буҷет бо назардошти андози иҷтимоии ғайрибуҷетӣ 99,2 фоиз иҷро гардида, ба буҷет 624,1 миллион сомонӣ ворид шудааст, ки нисбат ба нақша 3,7 миллион сомонӣ кам буда, нисбат ба ҳамин давраи соли гузашта 62,2 миллион сомонӣ зиёд мебошад.

Ҳаҷми истеҳсоли маҳсулоти саноатӣ дар нимсолаи аввал баробари 112,1 фоиз таъмин гардида, якҷо бо хизматрасонии пулакӣ ба зиёда аз 2,8 миллиард сомонӣ расонида шудааст, ки нисбат ба ҳамин давраи соли гузашта 304,5 миллион сомонӣ зиёд мебошад.

Дар давраи ҳисоботӣ ҳаҷми истеҳсоли маҳсулоти кишоварзӣ ба 426,5 миллион сомонӣ расонида шуд.

Дар ҳама шаклҳои хоҷагидорӣ дар майдони 2,7 ҳазор гектар шолӣ, 3,1 ҳазор гектар сабзавот, беш аз 5 ҳазор гектар картошка кишт карда, то 1 июл 12994,8 тонна ғалла, 25499,4 тонна картошка, 8699 тонна сабзавот, 1495,2 тонна мева ҷамъоварӣ шудааст, ки нисбат ба ҳамин давраи соли гузашта 9381 тонна картошка ва 830,6 тонна сабзавот бештар аст.

Кишоварзон дар майдони 670 гектар кишти такрорӣ гузарониданд ва ин кор идома дорад.

Дар давраи ҳисоботӣ дар ҳудуди шаҳри Панҷакент беш аз 110 ҳазор бех ниҳолҳои мевадиҳанда, сояафкану ороишӣ, гулу буттаҳои мавсимӣ шинонида, дар майдони 27 гектар боғҳои нав бунёд ва дар 23 гектар боғҳои кӯҳна барқарор карда шудаанд.

Тибқи нақша ба ифтихори 35-солагии истиқлоли давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон 1000 иншооти таъиноти гуногун бунёду азнавсозӣ мешаванд ва то охири нимсолаи аввали соли ҷорӣ 460 иншооти таъиноти гуногун ба истифода дода шуд, ки ин 56,7 фоизи нақшаи пешбинишударо ташкил медиҳад.

Ҳоло дар шаҳр бунёди 35 бинои баландошёна бо марказҳои савдою хидматрасонӣ, 2 бинои маъмурӣ,2 беморхона, 5 бинои муассисаҳои таҳсилоти миёнаи умумӣ ва 1 меҳмонхона идома дорад.

Дар ҳисобот ҳамчунин вазъи соҳаҳои маорифу тандурустӣ, ҳифзи иҷтимоии аҳолӣ, сайёҳӣ, хидматрасонӣ, кор бо занону бонувон ва дигар соҳаҳои иқтисодию иҷтимоии шаҳр таҳлил гардида, гуфта шуд, ки бо ҷалби техникаю механизмҳо оқибатҳои офатҳои табиии охири моҳи июн асосан бартараф карда, дар ин самт ҳоло корҳо идома доранд.

Зимни баррасии маърӯза муовини раиси вилояти Суғд ва раиси шаҳр аз масъулони соҳаҳо, роҳбарони як қатор ташкилоту муассисаҳо пурсиш ба амал оварда, таваҷҷӯҳи онҳоро ба беҳдошти корҳо, таҳлили вазъи воқеии соҳаҳо, эътибори ҷиддӣ ба тақвияти корҳои тарғиботӣ, ислоҳи нуқсонҳои ҷойдошта, бо нишондиҳандаҳои хуб ҷамъбаст намудани соли равон, ки марҳилаи муҳими омодагӣ ба 35-умин солгарди истиқлоли давалатии кишвар аст, ҷалб карда шуд.

Бо ибтикор ва пуштибонии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ- Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон соли равон нӯҳ ёдгории “Долони Зарафшон- Қароқум” ба Феҳристи мероси башарии ЮНЕСКО шомил шуд, ки шаҳраки Санҷаршоҳ воқеъ дар қисмати болои деҳаи Сӯҷинаи шаҳри Панҷакент яке аз онҳост.

Раиси шаҳр Абдухолиқ Холиқзода ҳагоми сафари корӣ ба Ҷамоати деҳоти Сӯҷина аз ин ёдгории таърихӣ дидан намуд. Иттилоъ дода шуд, ки таҳқиқи аввалияи ёдгорӣ солҳои чилуми асри гузашта шурӯъ шуда, баъди ба истиқлол расидани кишвар идома ёфт. Дар натиҷаи ҳафриёт боқимондаҳои қалъаи мудофиавӣ, ҳуҷраҳо, дастхати матни арабӣ, куртаи кӯдакона ва дигар ашё ба даст омад, ки олимон онҳоро нодир шуморида, баҳои баланд додаанд.

Маҳз нодирияти ин шаҳрак, маводи пурқимати бозёфтшуда , мавқеи он дар илми бостоншиносии тоҷик ва минтақа имкон дод, ки ин ёдгорӣ дар қатори 9 ёдгории Ҷумҳурии Тоҷикистон ба номинаи ёдгориҳои ЮНЕСКО таҳти унвони «Роҳи Абрешим: Долони Зарафшон-Қароқум» шомил гардад.

Ҳангоми боздид оид ба ҳифзи ёдгории мазкур, таҳқиқи минбаъда ва ба хатсайри сайёҳӣ ворид намудани он ибрози назар карда шуд.

Мақбараи Хоҷа Муҳаммади Башоро дар қисмати шимоли деҳаи Мазори шариф, дар ҳамвории пояи теппа ҷойгир буда, мутобиқи гуфтаи муаррихон соли 743-и ҳиҷрӣ, мутобиқ ба солҳои 1342-1343-и милодӣ бунёд шуда, баъдан дар асри понздаҳи милод сохтмони қисматҳои он идома ёфтааст. Ба саҳни мақбара, ки сангҳои носуфта чида шудааст, бо ду роҳ- зинапояи барози теппа ва роҳи ҳамвори қисмати шарқӣ баромадан мумкин аст. Қисмати болои мақбараро ҷангали анбӯҳи дарахтони бисёрсолаи бурс иҳота карда, ба шаҳомати он афзудааст.

Тарҳи меъморӣ ва ороиши мақбараро муҳақиқон, шарқшиносону бостоншиносони номвар чун А. Семёнов, Е. Массон, Б. Маршак, Б.Засипкин, В. Воронина, меъмор Л. Бретанитский дар солҳои гуногун таҳқиқ намуда, онро дар Осиёи Миёна нодир шуморидаанд. Маҳз ҳамин тарҳу ороиши нодир боиси ба Феҳристи мероси башарӣ шомил намудани ин ёдгорӣ гардидааст.

Олимон дар тарҳи меъморию ороиши мақбара нақшҳои ҳандасии пештоқ- даромадгоҳи онро, ки аз лой дар шакли ҳандасӣ, рустанӣ ва хатотӣ бо усули насх ва куфӣ оятҳои қуръонӣ хаттотӣ шуда, аз тарафи рост оғоз гардида, то анҷоми тарафи чап идома меёбад,хеле арзишманд ва нодир арзёбӣ намудаанд. Тибқи фарзияҳо наҷҷорони мақбара ин хаттотиву ороишотро бо лои хом сохта, пасон дар ҷояш бо усуле, ки ҳанӯз асрораш нокушуда аст, пухтаанд. Дар акси ҳол он бо таъсири муҳит наметавонист асрҳо боқӣ бимонад.

Дар охири ин намунаи наҷҷорию хаттотии олӣ ва нодир байти зайл, ки ба ҳисоби абҷад санаи бунёди биноро нишон медиҳад (соли 741 – и ҳиҷрӣ баробар ба 1342 – 1343-и мелод) баъди гузашти асрҳо имрӯз низ аз зебою хоно боқӣ мондааст, мехонед ва лаззат мебаред:

Ҳар ки моро кунад ба некӣ ёд,

Номаш андар ҷаҳон ба некӣ бод!

Дар пешорӯи даромадгоҳ, зери суфа чанд сағона бо боқимондаи устухонҳои одамон низ маҳфуз мондаанд. Намунаи чунин сағонаҳоро дар дохили мақбараи шайхҳо ва ашхоси машҳури олами ислом, аз ҷумла Шайх Фахриддин дар деҳаи Пои мазори ноҳияи Айнӣ дидан мумкин аст.

Ҳамчунин дар қисмати рости толори гунбаздори чоркунҷа чанд қабр, ки шояд аз наздикони мадфун аст, боқӣ мондаанд, ки катибасангҳои бо хати зебо ва гулмонанд орододашудаи онҳо аз ҳунари воло ва нодири гузаштагонамон башорат медиҳанд.

Муҳақиқон бар онанд, ки толори мурабаъшакли даромадгоҳи мақбара, ки дорои меҳроби зебо аст, шояд замоне масҷид ҳам будааст. Баъдан, дар ду тарафи ин толор- масҷид биноҳои дигар, аз ҷумла пас аз фавти нафаре, ки номашро гирифтаст, биноҳои дигар, аз ҷумла толор бо қабри бузугҳаҷми Муҳаммад Башоро илова шуда, он дигар то рӯзҳои мо чун макони зиёрат ва намунаи олии меъмории тоҷикон боқӣ мондааст.

Дар маркази толори асосӣ чӯби бузурги бурс, ки аз фарш то гунбад тӯл кашидааст, низ бинандагонро ба ҳайрат мегузорад. Фарзияҳо дар бораи он ки ин танаи дарахти бурсе, ки ин ҷо то замони бунёди мақбара сабз будааст ва ё чун нардбон барои бунёди гунбаз хидмат кардааст, низ роиҷ аст. Дар Теҳрон то ҳанӯз дарахтони бузурге, ки дар дохили биноҳо сабз нигоҳ дошта, болои боми онҳо соя меафкананд, ба чашм мерасанд. Ҳамчунин муҳақиқон ба анъанаи тоисломии муқаддас донистани дарахтон низ ишора кардаанд, ки имрӯз низ дар баъзе минтақаҳо боқӣ мондааст.

Чун анъана ба мисли дигар зиёратгоҳҳо атрофи мақбараи Муҳаммад Башоро низ мавзеъҳои тибқи ривоятҳо муқаддас пайдо шудаанд. Чашмаи ният, ки обашро шифобахш медонанд, Қадамҷой ва санге, ки гӯё Хоҷа Муҳаммад Башоро аспашро баставу онҷо истироҳат кардааст, аз ҳамин қабил ҳастанд.

Бино ба маълумоти муаррихон, мақбараи мазкур баъди мақбараи Исмоили Сомонӣ дар Бухоро қадимтарин чунин ёдгорӣ дар минтақа буда, дар дохили худ на танҳо оромгоҳи Хоҷа Муҳаммад Башоро, балки пештоқи пурнақшу нигор, сангҳои дорои катиба, хона ва ҳуҷраҳои дарунбадарун, чиллахона ва қабрҳои шахсиятҳои маъруфи он замонро дар худ ғунҷондааст. Бинои мазкур ба ҷуз аз аҳамияти фарҳангӣ доштан, инчунин, санъати меъмории гузаштагони моро аз бисёр ҷиҳат рӯшан мекунад ва бозгӯи рушди ҳунарҳои меъморӣ, гилкорӣ, катибанависӣ ва хушнависии гузаштагони мо мебошад. Яъне, мақбараи Хоҷа Муҳаммад Башоро натанҳо ба сабаби шахсияту ҷойгоҳи ӯ дар олами ислом, балки бо тарҳи меъмории худ, ки дар Осиёи Марказӣ нодир аст, низ диққати сайёҳону зоиринро ҷалб кардааст.

Ин дар ҳолест, ки ба назари муҳаққиқон қисмате аз нақшу нигори деворҳои мақбара ба асари таъмиру таҷдиди ғайриҳирфаии собиқа зери қабати андоваҳо монда, имрӯз таҳқиқ намудани онҳо душвор аст. Ба Феҳристи мероси башарии ЮНЕСКО ворид шудани ин намунаи нодири ёдгории меъмории тоҷикон барои ба таври ҳирфаӣ таъмиру таҷдид намудан, рӯшод сохтани симои аслии нақшу нигори пинҳонмондаи он мусоидат хоҳад кард.

Бобо Солеҳзода

Дафтари матбуоти раиси шаҳри Панҷакент

Дар қатори нӯҳ ёдгории таърихии Долони Зарафшон- Қароқум, ки бо дастгирии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ- Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон имсол ба Феҳристи мероси башарии созмони ЮНЕСКО шомил шуд, низоми обёрии Тӯхсанкорез низ ҳаст, ки он то оғози асри нуздаҳ бо номи корези Фарметан машҳур буд. Дар маълумотномаи ЮНЕСКО низ он бо ду ном- Тӯхсанкорез ва Фарметан, сабт шудааст.

Воқеан, кишоварзӣ аз нахустин пешаҳое буда, ки 5500 -сол муқаддам гузаштагони ин сарзамин ба он шуғл меварзиданд ва дар ҳамин замина бостоншиносон Саразмро оғози маданияти кишоварзӣ, ҳунармандӣ ва шаҳрсозӣ унвон кардаанд. Наврӯзу Тиргону Меҳргон ва Сада – ҷашнҳои миллии мардуми ориёӣ низ, реша ба фаслҳои сол ва кишоварзӣ доранд.

Бунёди каналу ҷӯйбор, иншооти мураккаби обёрӣ чун нақбҳои обгузару корезҳо аз муҳимтарин пешаҳои кишоварзони қадим- сокинони водии Зарафшон ва хоса ҳудуди имрӯзаи Панҷакент будааст. Бостоншинос, номзади илми таърих Усмон Эшонқулов дар рисолаи арзишманди “Таърихи маданияти кишоварзӣ дар Суғди Кӯҳӣ.

Аз аҳди қадим то ибтидои асри ХХ”( Душанбе, “Анҷумани Деваштич”,2007) даҳҳо ҷӯю канал, корезу нақбҳои обгузари аҳди қадимро дар ҳудуди шаҳри Панҷакент ба риштаи таҳқиқ кашидааст, ки иншооти обёрии аҳди биринҷӣ дар Саразм(асрҳои 5-3-и то милод),Ҷӯи Саразм(асрҳои 5-6-и милод), канали Варагсар(асрҳои охири то милод ва оғози давраи милод)- нахустин намунаи бунёди корез, Ҷӯи кофир, Ҷӯи Хамиртеппа, канали Эшони Алӣ, Тӯпхона, корези Таги камар, корези Қавола, Ҷӯи калон,Ҷӯи дам, канал- корези Ҷонруд,корезҳои Санги сӯрох, Мармар,Эшон ва даҳҳо иншооти обёрии дигар аз ҷумлаи онҳо мебошанд.

Корези Фарметан( Тӯхсанкорез) яке аз ҳамин гуна иншооти обёрии бунёднамудаи тоҷикон ва намунаи олии ҳунари муҳандисӣ- кишоварзии асрҳои 6-8( М. Якубовский) ва аҳди Сомониён( У. Эшонқулов) аст,ки баъдан бо номи Тӯхсанкорез ёд мешавад. Он дар 12 километрии шаҳри Панҷакент ҷойгир буда, аз қисмати ҷануби деҳаи Чорбоғ оғоз шуда, дар ҳудуди имрӯзаи Ҷамоати деҳоти Сӯҷина то шаҳри Панҷакент ба масофаи 18 километр идома доштааст.

Канал- корези Фарметан аз се қисмат иборат буда, қисмати аввал аз сарбанди дарёи Моғиён оғоз мегардад , қисмати дуюм- корез, ба масофаи 3,2 километр тӯл мекашад ва қисмати охир, ки об аз корез ба маҷрои кушод мебарояд. Ҳамчунин дар мавзеи канали Фарметан, муҳаққиқон дар тарафи ҷанубу ғарбии деҳа Сӯфиёни имрӯза боқимондаҳои боз се иншооти обёрӣ- Ҷонрӯд, Фарметан ва Мармарро низ муайян намудаанд. Ба ин тартиб канал-корези Фарметан як маҷмӯи иншооти обёриро дар он замон ташкил медодааст.

Дар бораи замони бунёди Фарметан назари олимон яксон нест. Усмон Эшонқулов, ки иншооти обёрии ҳудуди кӯҳистони водии Зарафшонро бевосита дидаю таҳқиқ намудааст, онро ба аҳди Сомониён марбут медонад. Топограф ва сайёҳи ҳарбии Руссияи подшоҳӣ А. Федченко, ки шоҳиди барқаросозии маҷрои канал будааст ва сайёҳу этнограф Г. Андраненко низ сохтмони онро 900-950 сол қабл гуфтаанд. Ба навиштаи ахирӣ корез баъди 300 соли ба асари ҳуҷуми аҷнабиёни саҳроӣ корношоям гардидан, солҳои 1871- 1872 бо пешниҳод ва шояд ёрии молии Умар Аҳмад ном шахс бо роҳбарии Мулло Карим, ки аз ашхоси шинохтаи Панҷакент маҳсуб мешудааст, бо ҷалби 150 нафар коргар тӯли даҳ моҳ барқарор карда шудааст. Шояд ба ҳамин хотир ва мусоидат ҷиҳати обёрии минтақа генерал- губернатори Тошканд К. П. Кауфман ҳангоми боздид аз Панҷакент ба ӯ хилъат тӯҳфа намудааст. Шарқшиносу бостоншинос М. Якубовский бошад бунёди Фарметанро ба асрҳо 6-8 мансуб донистааст.

Ҳанӯз соли 1940 устод Садриддин Айнӣ дар очерки “Тӯхсанкорез” бунёди шаҳри Панҷакенти қадимро ба сохта шудани чунин иншооти обёрӣ мансуб донистааст (он замон ҳанӯз шаҳраки асрҳои 5-8 Санҷаршоҳ кашф нашуда буд).

Барҳақ, бе манбаи об барои истеъмол ва обёрӣ он замон низ бунёди шаҳрҳое чун Панҷакент ва Санҷаршоҳ, дигар маҳалҳои аҳолинишини минтақа ғайриимкон буд. Аз ин хотир бунёди каналу ҷӯйбор, корезу нақби обгузар ҷузъи муҳими ҳаёти гузаштагони он дониста мешуд. Дар ин кор ниёкони мо дорои маҳорати баланди муҳандисӣ ва дониши васеи илми табииёт буданашонро собит намудаанд.

Одатан корезҳоро барои аз зери замин баровардани об истифода мекарданд. Ба фарқ аз ин усули маъмулии дастрасӣ ба манбаи об, гузаштагони мо дар маҷрои дарёи Моғиён сарбанд сохта, обро то оғози баландиҳо бо ҷӯйбори бузург бурда, пасон аз зери онҳо корез кофта, то ҳамвориҳо кашидаанд.

Инро устод Айни дар очерки ёдшуда чунин ба риштаи тасвир кашидааст: “ Сохтмони Тӯқсанкориз яке аз он сохтмонҳои таърихист, ки бинандаро ба ҳайрат меандозад: мардуми меҳнатдӯсти тоҷик дар боли кӯҳҳо, ки тамоман санганд ва як гард хок барои дору ҳам ёфт намешавад, дар масофаи якуним километр ( он замон ҳанӯз собит нашуда буд, ки масофаи корезҳо аз се км. бештар аст) навад чоҳро қатор кандаанд.

Чуқурии ин чоҳҳо дар даромадгоҳи ҷӯи корез аз 5-6 метр зиёд набошад ҳам, нисбат ба баландии кӯҳ афтодани мавқеи чоҳканӣ чуқурии он ҳам зиёд мешавад, ба дараҷае, ки чуқурии чоҳҳои миёнаи кӯҳро сад метр тахмин кардан мумкин аст... Тарафи илмиаш аз ин ҳам душвортар аст: ҷои обдаро ва оббаро, ҳам сар то сари обраҳа, ки тамоман аз таги кӯҳ мегузарад, бояд чунон андоза гирифта мешуданд, ки об дар ягон ҷо банд нашуда аз он роҳ гузарад."

Баъдан муҳақиқон маҷрои канал- корези Фарметан ва боқимондаҳои 15 корезро таҳқиқ намуда, ба хулоса омаданд, ки корез аз пояи нишебии рости теппа оғоз шуда, нахуст ба масофаи 700 метр аз шарқ ба ғарб тӯл кашида, баъдан ба ҷониби шимол то расидан ба ҳамворӣ 2,5 километр масофа дорад.

Масоҳати корезҳо 1,2-1,8 метр буда, умқи онҳо дар қисмати аввал аз 5 то 40 ва дар қисмати дуюм аз 26 то 3 метр, масофаи байни корезҳо аз 8 то то 46 метр ва дарозии умумии канал 18 километр, ҷӯйҳои аз он обгиранда 4 ададро ташкил медодааст. Бо ҳисоби муҳандисони он замон меҳвари асосии корез тақрибан 120 дараҷа будааст ва ин имкон фароҳам меовард, ки об бе монеа дар корез ҷорӣ шавад.

Бо вуҷуди ин мардумро лозим меомад, ки ҳар сол корезҳоро аз таҳшину лойу қуму санг тоза намоянд. Устод Айнӣ инро чунин тасаввур намудааст: “дар ҳар чоҳ чор нафарро аз миёнашон ресмон баста, ба зер мефуроранд,ба онҳо каланд, бел, зоғнӯл, путк ва сатил медиҳанд. Онҳо аввал чоҳро тоза карда, лою сангашро ба сатилҳо андохта боло медиҳанд, баъд аз он ду нафарӣ дар ду тарафи чоҳ ба обраҳаи зеризаминӣ медароянд.

Дар он ҷо рост истода кор кардан мумкин нест, хам шуда ё гавак кашида санг мекананд, лой меғундоранд ва онҳоро ба сатил андохта гаваккашон оварда, аз таги чоҳ ба боло медиҳанд ва онҳое, ки дар лаби чоҳанд, сатилҳоро боло кашида,холӣ карда, пас мегардонанд.”

Табиист, ки заҳмати пуразоби кандан ва баъдан тоза кардани корезҳо боиси марги коргарон ҳам шудааст. Муҳақиқон дар теппаи атрофи канал қабристонеро пайдо намуданд, ки дар қисмати боқимондаи ду- се санги мармари рӯи қабр бо хати насх ва сулси арабӣ танҳо вожаҳои “... Ибни Аҳмад... ибни Муҳаммад... ҳиҷрон, андар даҳр”-ро хондан мумкин аст. Ин сангҳо ҳоло дар осорхонаи ҷумҳуриявии ба номи устод Рӯдакии шаҳри Панҷакент нигоҳдорӣ мешаванд.

Таърихи бунёди канал – корези Фарметан ва дигар иншооти обёрии Панҷакет аз ҷониби шарқшиносону бостоншиносон О. Смирнова, М. Якубовский, В. Лившитс, А. Исҳоқов ва аз ҳама бештару амиқтар У. Эшонқулов таҳқиқ шудааст.

Солҳои чилуми асри гузашта бо маҷрои Фарметани қадима аз дарёи Моғиён бо канали нави Тӯхсанкорез об ҷорӣ шуд, ки ҳазорҳо гектарро то имрӯз шодоб мегардонад.

Ҳайати муҳаққиқони созмони ЮНЕСКО ба маҷмааи низоми обёрии қадимаи Фарметан – Тӯхсанкорез чунин баҳо додаанд: “...он ягона иншооти обёрии оғози асримиёнагии Панҷакент буда, далели муътамади ҳунари ҷасуронаи муҳандисӣ дар таърихи кишоварзии тоҷикон маҳсуб мешавад ва бо масоҳати худ дар байни чунин иншооти обёрии Мовароуннаҳр то ва баъд аз асри Х ягона аст".

Бобо Солеҳзода.

Дафтари матбуоти раиси шаҳри Панҷакент

Тавре ҳамагон огоҳем, бо дастгирӣ ва мусоидати бевоситаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ- Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон нӯҳ ёдгории Долони Зарафшон- Қароқум ба Феҳристи мероси башарии созмони ЮНЕСКО шомил шуд, ки панҷ адади он дар ҳудуди шаҳри Панҷакент воқеъ гардидаанд.

Қалъа ва ё шаҳраки Санҷаршоҳ- воқеъ дар 12 километрии шарқи шаҳри Панҷакент, дар паҳлӯи деҳаи Сӯҷина ва соҳили рости Моғиёндарё, аз ҷумлаи ин ёдгориҳои таърихӣ аст.

Матлаби дуввум аз силсилаи Ёдгориҳои Феҳристи мероси башарии ЮНЕСКО дар бораи Санҷаршоҳ аст.

Соли 1947. Давлати собиқи шуравӣ нав аз даҳшатноктарин ҷанги ҷаҳонӣ раҳо шудааст. Дар яке аз рӯзҳои тобистони ин сол экспедитсияи бостоншиносии Тоҷику Рус бо сарварии шарқшиносу бостоншиноси номвари рус Александр Якубовский дар заминаи мадорики аз Кӯҳи Муғ ёфтшуда ба таҳқиқи Панҷакенти Қадим ва дигар ёдгориҳои водии Зарафшон пардохт. Ва таваҷҷӯҳи бостоншиноси он замон ҷавони рус, баъдан шарқшинос ва сиккашиноси варзидаи Шӯравӣ Олга Ивановна Смирноваро теппае дар қисмати болои деҳаи Сӯҷина, ки мардум маҳал Санҷаршоҳ ном мебурданд, ҷалб намуд.

Таҳқиқи ибтидоии ёдгорӣ маҳз ҳамон сол шурӯъ шуд ва баъдан дар солҳои гуногун бостоншиносон Абдуллоҷон Исоқов ва Юсуфшоҳ Яъқубов он ҷо муддате ҳафриёти таҳқиқотӣ-ҷустуҷӯӣ анҷом доданд.

Бо ҳамин, то ба даврони истиқлол расидани Тоҷикистон ин ёдгорӣ дигар мавриди таваҷҷӯҳи ҷиддии бостоншиносон қарор нагирифт. Зиёда аз ин як қисмати ҳудуди он солҳои панҷоҳум ва ҳафтодуми асри гузашта, ҳамвор карда, ба боғу киштзор табдил дода шуд. Маҳз ба хотири пешгирии аз байн рафтани қалъаи Санҷаршоҳ, соли 1975 бостоншинос, ҳоло академик Юсуфшоҳ Ёқубов масъалаи ҳифзи онро ба миён гузошт ва соли 1980 иҷлосияи Шӯрои Олии РСС Тоҷикистон,даъвати нўҳум барои ҳифзи ин ва дигар ёдгориҳои таърихӣ қарор ба тасвиб расонид. Таъкиди ин нукта ба он хотир аст,ки маҳз ба шарофати ин тадобир қисмати муҳими ин ёдгории нодир ҳифз шуд ва имрӯз он ба Феҳристи мероси башарии ЮНЕСКО шомил гардид.

Бо ба даст омадани истиқлол таваҷҷӯҳи Пешвои миллат, Президенти кишвар, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, Ҳукумати мамлакат ба таърихи ғановатманди миллат, таҳқиқи ёдгориҳои таърихӣ чун василаи муҳимтарини муаррифии кишвар, ҳифзи онҳо афзуд ва дар ҳамин замина соли 2001 гурӯҳи бостоншиносони тоҷик бо роҳбарии яке аз муаллифони ин матлаб (бостоншинос, номзади илми таърих, ходими калони илмии Пажуҳишгоҳи таърих, бостоншиносӣ ва мардумшиносии ба номи Аҳмади Дониши АМИТ Шарофиддин Қурбонов) ва ҳамтоёни олмонии онҳо бо роҳбарии шарқшинос аз Донишгоҳи Гамбурги Олмон Герд Гропп корҳои ҳафриётӣ дар қисмати ҷанубу шарқии ёдгорӣ оғоз гардида, то соли 2003 идома ёфт.

Ҳафриёти мунтазами бостоншиносӣ аз соли 2008 ин ҷониб бо роҳбарии Шарофиддин Қурбонов ва дастгирии Фонди Ҷамъияти швейтсариягӣ оид ба таҳқиқоти ёдгориҳои Авруосиё шурӯъ гардида, то имруз пайваста идома меёбад. Дар ин муддат ба ҳафриёт олимон аз Ҷамъияти швейтсариягӣ оид ба таҳқиқоти Авруосиё, як зумра бостоншиносони ҷавон, донишҷӯёни Донишкадаи омӯзгории Тоҷикистон дар шаҳри Панҷакент ҷалб шуданд. Зимнан, бархе аз онҳо дар риштаи бостоншиносӣ таъқиқоти арзишманд анҷом дода, ҳоло дар муассисаҳои илмӣ- таҳқиқотӣ ва муассисаҳои олии таълимӣ фаъолият доранд. Ҳамин тавр метавон гуфт, ки ёдгории Санҷаршоҳ чун Панҷакенти Қадим ба як мактаби бостоншиносӣ ҷиҳати омода намудани мутахассиони маҳаллӣ табдил ёфтааст.

Ва маҳз натиҷаи ҳамин пажӯҳишҳо оид ба пайдоиш ва аҳамияти шаҳр- қалъаи Санҷаршоҳ дар илми бостоншиносӣ барои ба Феҳристи мероси башарии созмони ЮНЕСКО шомил намудани ин ёдгории нодири асрҳои 5-8-и милод заминаи боэътимод гузошт.

Таҳқиқотҳо собит намуданд, ки Санҷаршоҳ яке аз шаҳракҳои шарқии Суғди асримиёнагӣ - асрҳои 5-8 ва 9-и милодӣ буда, 5,5 гектар масоҳат дошта, то имрӯз қисматҳои асосии он – шаҳристон, кӯҳандиз ва бурҷи муҳофизатӣ мавриди таҳқиқ қарор гирифтанд.

Дар натиҷаи ҳафриёт дар қисматҳои гуногуни шаҳраки Санҷаршоҳ дар ҳашт бахши бостоншиносӣ ва хандақҳои таҳқиқотӣ ёдгориҳои зиёде ба даст омаданд. Аз ҷумлаи онҳо бурҷи муҳофизатии мудаввар мебошад, ки он дар қисмати шимолу ғарбии ёдгорӣ ҷойгир буда, соли 2008 бори нахуст аз ҷониби бостоншиносон аз зери хок озод карда шуд. Дар рафти ҳафриёт аз он маводҳои зиёди бостоншиносӣ ба даст омаданд, ки муҳимтарини онҳо дастхати арабӣ ва куртачаи кӯдакона мебошанд. Ҳафриёти соли 2011 дар доманаи шимолии бурҷ нишон дод, ки иншоотҳои нахустини он мутаалиқи асрҳои 5-6 милодӣ будаанд.

Дар натиҷаи ҳафриёт сафолпораҳои бисёре ёфт шуданд ва онҳо исботи онанд, ки дар ин ҳуҷраҳо бошандагони қалъа дар охири асри 5 ва аввали асри 6 муддате зиндагонӣ кардаанд .

Сафолпораҳои зикршуда аз рӯи таҳқиқ ва даврабандии зарфҳои сафолини Панҷакенти қадим, ки аз тарафи шодравон, доктори илмҳои таърих Борис Илич Маршак исбот гардидаанд, ба асри 5-и милод ё баъдтар аз он тааллуқ доранд. Метавон бо итминони комил тазаккур дод, ки бурҷи мазкур қабл аз кӯҳандиз сохта шудааст. Дар ҳамин ҳуҷраҳо нодиртарин бозёфти қалъаи Санҷаршоҳ- се дастхати арабии асрҳои 8-9, ба даст омад.

Зимнан, дар Осиёи Миёна, то имрӯз фақат як варақ дастхати ҳамин аср дар Қалъаи Муғи ноҳияи Айнӣ ёфт шуда, онро соли 1933, шарқшиноси маъруф, профессори Донишгоҳи Санкт-Петербург Александр Фрейман таҳқиқ карда буд. Дастхати ёфтшудаи Қалъаи Муғ дар байни ҳуҷҷатҳои бойгонии Деваштич пайдо гардида, чун аксари ҳуҷҷатҳои давраи паҳншавии дини ислом бо калимаи «Бисмиллоҳирраҳмонир-раҳим» оғоз гардидааст. Он аз 13 сатр иборат буда, бо хати кӯфии тезнавис навишта шудааст. Дастхатҳо мавриди омӯзиши хатшиносони АМИ Ҷумҳурии Тоҷикистон қарор гирифтанд. Онҳо дар варақаҳои алоҳидаи аз пӯсти ҳайвонот омодашуда навишта, калимаҳои «Тавҳид», «Аллоҳу Халид», «Ал-Ҳақ», «Ал-Азим» хонда мешаванд. Дар дастхати дуюм номи «Масъуд» дучор мешавад ва шояд ин ҳуҷҷат мактуби сиёсие бошад.

Хати ҳуҷҷати дар Санҷаршоҳ ёфтшуда, ба хати мактуби бойгонии ихшиди Панҷекат Деваштич монандӣ дорад ва олимон онро ҳамсол медонанд. Ин ҳуҷҷат на танҳо барои Осиёи Миёна, балки барои тамоми олами ислом, яке аз қадимтарин бозёфтҳои хаттӣ ба шумор меравад ва дар илми бостоншиносии ҷаҳони аҳамияти хосро молик аст.

Боиси ифтихор аст, ки ҳамин гуна ҳуҷҷати нодир ва қиматбаҳо маҳз дар кишвари бостонии тоҷикон ёфт шудааст. Он барои омӯзиши таърихи миллати тоҷик дар давраҳои аввали паҳншавии дини ислом ва таърихи дини ислом ва алоқаҳои фарҳангии мардуми мо бо дигар мамолики мусулмонии асри 8 –и милодӣ маълумоти гаронбаҳо медиҳад.

Дар қисмати ҷанубу шарқии шаҳристони Санҷаршоҳ , ки солҳои 2001-2003 ва 2011-2015 мавриди таҳқиқ қарор гирифтанд, ҳуҷраҳои зиёди истиқоматӣ ва хоҷагидорӣ, хумдони сафолпазӣ, намунаҳои кардакории рӯйи чӯб ( дар чӯбпораҳои сӯхта) зафрҳои зиёди сафолин ба даст омаданд, ки онҳо хоси ёдгориҳои охири асри 7 ва аввали асри 8-и милод мебошанд.

Ҳафриёти девори ҷанубии ёдгорӣ нишон дод, ки биноҳо хеле хуб, дар баъзе қисматҳо то фарши ошёнаи дуюм, боқӣ мондаанд ва аз ҳунари волои бинокорию шаҳрсозии гузаштагони мо шаҳодат медиҳанд. Дар қисмати ҷанубу ғарбии шаҳристон ҳуҷраҳои хоҷагидорӣ ва дуввумин хумдони сафолпазӣ, сиккаҳои зиёд пайдо гардид, ки онҳо низ далели боризи рушди ҳунармандӣ дар ин шаҳр- қалъа мебошад. Дарёфт шудани 5 пораи оинаи биринҷӣ, ки аз шоҳаншоҳии Тани Чин ба инҷо ворид шудааст, аз равобити тиҷорати сокинони шаҳрак бо дигар шаҳрҳои атрофу акноф дарак медиҳад.

Муҳимтарин бозёфт дар ин ёдгорӣ бурҷи мудаввар дар қисмати шимолу шарқии шаҳристон аст ва он аз соли 2015 инҷониб ҳафриёт шуда, ду давраи сохтмониро дар бар мегиранд. Давраи аввал ба охири асри 7 ва аввали асри 8, давраи дуввум бошад ба асри 9 мутаалиқ аст. Натиҷаҳои ҳафриёт дар ин мавзеъи ёдгорӣ нишон доданд, ки дар давраи сохтмонии аввал, яъне нимаи аввали асри 8-и милод ин ҷо як қасри боҳашамате бунёд ёфта буд ва дар нимаи дуюми аср, дар натиҷаи сӯхтори шадид хароб гаштааст. Далели ин ёфт шудани чӯбпораҳои зиёди сӯхта аст, ки аксарашон кандакорӣ шудаанд. Дар кандакориҳои рӯйи чӯб нақшҳои наботӣ, ҳандасӣ ва бузҳои кӯҳи хуб таҷассум ёфтаанд, ки намунаи онҳоро дар кандакориҳои Панҷакенти қадиму Қалъаи Ҳисорак(н.Кӯҳистони Масчоҳ) ва қасри афшинҳои Истаравшан – Қаҳ-қаҳа (н. Шаҳристон) пайдо кардан мумкин аст. Ин далели мӯътамади робитаи шаҳраки Санҷаршоҳ бо дигар шаҳрҳои нимаи аввали асри 8-и милод мебошад.

Ҳамчунин солҳои 2016-2023 аз ҳуҷраҳои гуногуни қаср пораҳои деворнигораҳо пайдо гардиданд. Ин деворнигораҳо, деворҳои ғафс, ҳуҷраҳои барҳаво, гузаргоҳҳо ва долонҳои васеъ низ аз санъати волои меъморӣ ва ҳунари устоҳои чирадасти он, шаҳомати ин қаср дарак медиҳад. Эҳимоли зиёд меравад, ки қаср солҳои 740-ум сохта, дар сӯхтори азими солҳои 770-780 хароб гардидааст. Ҳафриёти минбаъда ба мо хулосаҳои ниҳоиро бо далоили нав фароҳам хоҳанд овард.

Маҳз нодирияти ин шаҳрак, маводи пурқимати ёфтшуда , мавқеи он дар илми бостоншиносии тоҷик ва минтақа имкон дод, ин ёдгорӣ дар қатори 9 ёдгории Ҷумҳурии Тоҷикистон ба номинаи ёдгориҳои ЮНЕСКО таҳти унвони «Роҳи Абрешим: Долони Зарафшон-Қароқум» шомил гардад.

Тадқиқоти минбаъдаи ёдгории асримиёнагии барвақтии Санҷаршоҳ барои дарки маданияти моддӣ, воқеаҳои ибтидои асри 8 ва баъдина метавонад боз ҳам далоили зиёдеро ба бостоншиносону муаррихон ва таҳқиқгарони маданияти ғанию рангини Суғдзамин фаро орад.

Ба Феҳристи мероси башарии ЮНЕСКО ворид гардидани ин ёдгории нодир масъулияти моро ҷиҳати ҳифзу нигоҳдории он барои ояндагон, ба ҷаҳониён, хоса ба сайёҳон муаррифӣ намудани ин шаҳр – қалъа бештар мегардонад. Дар ин роҳ қадами нахустин гузошта шуд ва бо дастгирии Вазорати фарҳанги Ҷумҳурии Тоҷикистон боқимондаҳои хонаҳои маскунии қалъаи Санҷаршоҳ соли равон болопӯш гардид. Умедворем, ки ин иқдоми шоиста минбаъд низ идома хоҳад ёфт.

Ва ниҳоят дар бораи номи ин ёдгории нодир. «Санҷаршоҳ» ё «Санҷартеппа» аз тарафи бошандагони имрӯзаи маҳал номгузорӣ шудааст ва он ба номи Султон Санҷар - Муиззиддин Абуҳорис Аҳмад ибни Маликшоҳи Салҷуқӣ (давраи ҳукмрониаш 1118-1157) робитае надорад. Таҳқиқи ин номвожа низ кори ояндаи олимони таърихи забон аст.

Шарофиддин Қурбонов,

бостоншинос, номзади илми таърих

Бобо Солеҳзода - рӯзноманигор.