Мақомоти иҷроияи маҳаллии ҳокимияти давлатии шаҳри Панҷакент

  • Хабарҳо

2025-03-21 16:53:42

ТАНТАНАҲОИ НАВРӮЗӢ ДАР ШАҲРИ ПАНҶАКЕНТ

Субҳи имрӯз ба Наврӯзгоҳи имсолаи шаҳри Панҷакент, ки дар гулгашти назди бинои мақомоти иҷроияи маҳаллии ҳокимияти давлатии шаҳр, майдони Парчаму Нишони давлатӣ ва варзишгоҳи марказӣ ҷойгир шудааст, аз тариқи дарвозаҳои рамзӣ ҳазорон нафар сокинон ва меҳмонони шаҳр ворид шуда, ба тантанаҳои наврӯзӣ мепайвастанд ва ҳамдигарро бо фарорасии ин ҷашни миллӣ ва ҷаҳонӣ шодбош мегуфтанд.
Дастархони наврӯзии ҷамоатҳои деҳот, маҳаллаҳои шаҳр, корхонаҳо, муассисаҳои таълимиро дар растаҳои идона намунаи ҳунарҳои мардумӣ, таъомҳои миллӣ, аз ҷумла рамзи Наврӯз- “Ҳафт син”-у “Ҳафт шин” оро медоданд ва бонувон ҳама либосҳои атласу адрас ва чакан ба бар намуда буданду аз ҳар гӯша садои мусиқию суруд ба гӯш мерасид.
Аз дирӯз бонувони ҳунарманди шаҳр дар дегҳои бузург рамзи дигари Наврӯз- сумалак, омода карда буданд ва он низ дастархони наврӯзиро оро медод.
Намояндаи Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон, Президенти Академияи миллии илмҳои кишвар Қобилҷон Хушвақтзода, муовини якуми раиси вилояти Суғд Суҳайлӣ Қурбонзода, раиси шаҳр Абдухолиқ Холиқзода, дигар меҳмонон аз растаҳои наврӯзӣ дидан намуда, ба ҳунари сокинони шаҳр аҳсант хонда, онҳоро бо фарорасии Наврӯзи хуҷастапай шодбош гуфтанд.
Қисмати фарҳангии ҷашни Наврӯзи ҷаҳонӣ дар варзишгоҳи марказии шаҳр бо ҳузури ҳазорон нафар сокинони шаҳр баргузор шуд. Ҳозирин ва сокинон шаҳрро аз номи Ҳукумати мамлакат Президенти Академияи миллии илмҳо, аз номи муовини авали раиси Маҷлиси миллии Маҷлиси Олии кишвар, раиси вилояти Суғд, муҳтарам Раҷаббой Аҳмадзода муовини якуми раиси вилоят ва раиси шаҳр бо ҷашни Наврӯз муборакбод гуфтанд.
Таъкид шуд, ки ба фармудаи Пешвои муаззами миллат, Президенти Ҷумҳурии Тҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон барҳақ “Тоҷикистони соҳибистиқлоли мо ва мардуми покниҳоду фарҳангпарвари он меросбари ҳақиқии ин ҷашни оламгир эътироф шудаанд, зеро тамоми суннату ойинҳои инсонпарваронаи Наврӯз маҳз дар сарзамини аҷдодии мо ва дар тамоми қаламрави кишвари биҳиштосоямон поку беолоиш ҳифз гардидаанд.Яъне Тоҷикистони маҳбуби мо воқеан Ватани аслии Наврӯз аст”
Гуфта шуд, ки сокинони шаҳри Панҷакент ин ҷашни миллӣ ва ҷаҳониро бо дастовардҳо дар ҳама соҳаҳои иқтисод, вусъати кишту кор ва ободкориву сабзгардонӣ, бо рӯҳи болида ва шукргузорӣ аз сулҳу суботи кишвар таҷлил менамоянд.
Дар тантанаҳои ҷашни наврӯзи шаҳр ҳамчунин меҳмонон аз Ҷумҳурии Ӯзбекистон, сайёҳон аз Ҷумҳурии исломии Эрон иштирок намуданд.
Барномаи фарҳангии ин ҷашни куҳан бо иштироки ҳунармандони номвари кишвар Хосияти Зарафшонӣ, Эркин Одинаев, Орзугул Хӯҷамова, Ҳунарманди халқии Тоҷикистон ва Ӯзбекистон Мардон Мавлонов, санъаткорон аз шаҳри Бухоро ва шаҳр ба тантанаҳои наврӯзӣ ҳусни тоза зам намуд.
Ҷашни Наврӯз дар ҳамаи корхонаю муассисаҳо,ҷамоатҳои деҳот маҳаллаҳо ва ҳар хонадон бо рангу ҷилои тоза таҷлил карда мешавад.

2025-03-20 08:18:52

МУБОРИЗА БО ЭКСТРЕМИЗМ ВА ТЕРРОРИЗМ - КОРИ ДАСТҶАМЪОНАИ АҲЛИ ҶОМЕА

Рафти иҷрои “Стратегияи муқовимат ба экстремизм ва терроризм дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2021-2025” дар ҷаласи васеъи Шӯрои ҳамоҳангсози мақомоти ҳифзи ҳуқуқи шаҳри Панҷакент бо иштироки доираи васеъи фаъолони шаҳр, роҳбарони корхонаю муассисаҳо , сарварони муассисаҳои таълимӣ, раисони ҷамоатҳои деҳот, ҷавонону бонувон мавриди баррасӣ қарор гирифт.
Дар ифтитоҳи ҷаласа раиси Шӯро, прокурори шаҳр, мушовири адлияи дараҷаи 1 Искандар Раҳматзода таваҷҷӯҳи ҳозиронро ба рафти иҷрои нишондодҳои Стратегияи мазкур, мушкилоте, ки дар ин самт ҷой доранд ва вазифаҳо ҷиҳати иҷрои он ҷалб намуд
Зимни шунидани натиҷаҳои санҷиши мақомоти прокуратура ва шуъбаи корҳои дохилӣ оид ба иҷрои талаботи “Стратегияи муқовимат ба экстремизм ва терроризм дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2021-2025” дар ташкилоту муассисаҳои шаҳр аз ҷумла гуфта шуд, ки ҳанӯз ҳодисаҳои гароиш ба ақоиди экстремистию таррористӣ, ифротгароии динӣ дар шаҳр ба мушоҳида мерасанд ва даҳҳо нафар бо ин қонуншиканӣ дар ҷустуҷӯ қарор доранд. Ҳамчунин оид ба гароиши ҷавонон ба ақоиди ифротии динӣ, ба таълими ғайриқонунии динӣ ҷалб намудани наврасон низ мисолҳо оварда, гуфта шуд, ки як сабаби он робитаи сусти волидон бо фарзандонашон, ки дар муҳоҷират дар хориҷи мамлакат қарор доранд ва беназорат гузоштани наврасону ҷавонон дар истифода аз шабакаҳои иҷтимоии интернетӣ мебошад.
Дар ҷаласа гузоришҳо оид ба чорабиниҳое, ки дар ин самт ниҳодҳои мақомоти иҷроияи маҳаллии ҳокимияти давлатии шаҳр, аз ҷумла бахши кор бо ҷавонон ва варзиш, шуъбаи маориф, шуъбаи рушди иҷтимоӣ ва робита бо ҷомеаи дастгоҳи раиси шаҳр доир намудаанд, шунида, ҷиҳати тақвияти ин корҳо дар байни аҳолӣ, фаҳмонидани хатару оқибати гароиш ба ақоиди ифротӣ, хоса ифротгароии динӣ, пешгирии ин падидаҳо дастур дода, вазифаҳои ин ниҳодҳо мушаххас баён карда шуданд.
Таъкид шуд, ки ба иҷрои вазифаҳое, ки дар “Стратегияи муқовимат ба экстремизм ва терроризм дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2021-2025” муайян карда шудаанд, бояд дар ҳар ташкилоту муассиса, ҷомеаи меҳнатӣ, ҷамоатҳои деҳот, маҳаллаҳои шаҳр, ҳар оила ба хотири эмин доштани ҷомеа аз ин хатар, таҳкими сулҳу субот, тарбияи насли худшиносу ватандӯсту бомаърифат, ҳифзи манофеи миллат ва давлат бо камоли масъулият муносибат намоянд.

2025-03-12 16:11:13

ИҶЛОСИЯИ ЯКУМИ МАҶЛИСИ ВАКИЛОНИ ХАЛҚИ ШАҲР, ДАЪВАТИ ҲАФТУМ

Санаи 12 март иҷлосияи якуми Маҷлиси вакилони халқи шаҳри Панҷакент, даъвати ҳафтум, баргузор шуд.
Дар кори иҷлосия, ки таҳти раёсати раиси шаҳр Абдухолиқ Холиқзода баргузор шуд, муовини якуми раиси вилояти Суғд Суҳайлӣ Қурбонзода, намояндагони комиссияи шаҳрии интихобот, роҳбарони сохторҳои мақомоти ҳифзи ҳуқуқ, вакилони ҷамоатҳои деҳот иштирок доштанд.
Дар оғози иҷлосия дар асоси маърӯзаи раиси комиссияи шаҳрии интихоботи Маҷлиси вакилони халқи шаҳр Мақсуд Мизробзода ваколати вакилони Маҷлиси вакилони халқи шаҳр, ки рӯзи 2-юми марти соли равон дар интихобот ба Маҷлиси намояндагони Маҷлиси Олӣ ва маҷлисҳои маҳаллӣ интихоб шудаанд, тасдиқ карда, дар ин бора қарор ба тасвиб расониданд.
Тибқи талаботи Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи вазъи ҳуқуқии вакили Маҷлиси вакилони халқи вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон, вилоят, шаҳри Душанбе, шаҳр ва ноҳия” вакилони Маҷлиси шаҳрӣ савганд ёд карданд.
Дар идомаи иҷлосия вакилон Дастури Маҷлиси вакилони халқи шаҳр ва Низомномаи комиссияҳои доимии Маҷлиси вакилони халқи шаҳрро тасдиқ намуда, оид ба ҳайати комиссияҳои доимии Маҷлиси вакилони халқи шаҳр қарор ба тасвиб расонида, қарорҳои раиси шаҳрро тасдиқ карданд.
Тибқи рӯзномаи иҷлосия вакилон масъалаи пешниҳоди номзад ба аъзогии Маҷлиси миллии Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон аз ҳавзаи интихоботиии Суғд, № 2-ро баррасӣ карда, номзадии раиси шаҳри Панҷакент Абдухолиқ Холиқзодаро ба ин маснад пешбарӣ намуданд ва дар асоси талаботи Қонуни конститутсионии Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи интихоботи Маҷлиси миллии Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон” аз тариқи овоздиҳии пӯшида овоз дода, дар ин бора қарор қабул карданд.
Ҳамчунин вакилон рӯйхати вакилони Маҷлиси вакилони халқи шаҳри Панҷакент, даъвати ҳафтумро ба ҷаласаи якҷояи ҳамаи мақомоти намояндагии вилояти Суғд оид ба интихоботи аъзои Маҷлиси миллии Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон аз ҳавзаи интихоботии Суғд, № 2 тасдиқ намуда, дар ин бора қарор қабул карданд.
Вакилон дар бораи ҳамаи масъалаҳои рӯзномаи иҷлосияи якуми Маҷлиси вакилони хадқи шаҳр, даъвати ҳафтум қарор ба тасвиб расониданд.

2025-01-27 10:45:28

ДАРВОЗАИ НАВРӮЗ АСТ ҶАШНИ САДАИ МЕҲАН

Дар даврони истиқол бо ибтикору роҳнамоии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҷашну оинҳои миллӣ эҳё гардида, дар қатори Наврӯзу “Шашмақом”, чакану оши палав ҷашни бостонии Сада низ ба Феҳристи мероси ҷаҳонии ЮНЕСКО шомил гадид.
Хеле рамзӣ аст, ки якшанбеи гузашта ҷашни Сада дар шаҳри Панҷакент дар мавзеи Қавола, дар канори шоҳроҳ ва домани майдонҳои кишт бо иштироки доираи васеи кишоварзон, кормандони ташкилоту муассисаҳо, намоиши дастранҷи деҳқонон, техникаи кишоварзӣ, маҳсули дасти ҳунармандон, рақсу суруд, барафрӯхтани оташ, ки рамзи ин иди бостонӣ аст, бо рангу таровати тоза баргузор шуд.
Раиси шаҳр Абдухолиқ Холиқзода зимни муборакбодии ҳамдиёрон бо ҷашни Сада, аз ҷумла зикр намуд, ки эҳёи ҷашну маросим ва суннатҳои мардумии мо, мисли Наврӯз, Меҳргон, Сада, Тиргон ва даҳҳои дигар дар замони Истиқлоли давлатӣ дар Тоҷикистон гувоҳи равшани ба асолату рисолати таърихӣ бозгаштани миллати мо аст. Аксари ин маросим, хусусан Наврӯз, Меҳргон ва Сада таҷассуми одобу хирад, фарҳангу маданият, хуллас симои маънавии мардуми тоҷик мебошанд. Тавре Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ — Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таъкид менамоянд: «Аз ин ҷашни бостонӣ то ба имрӯз як силсила расму анъанаҳо, намунаҳои фарҳангиву адабӣ ва малакаву таҷрибаҳои кишоварзӣ мерос мондаанд, ки ин арзишҳои маънавӣ наслҳои имрӯзаро бо таърихи беш аз шашҳазорсолаи халқамон пайванд медиҳад».
Тибқи маълумоти манбаъҳои таърихӣ, мардум бо афрӯхтани оташ фасли баҳор ва гармию равшаниро даъват менамуданд ва ба кишту кор, ба ҷашни Наврӯз омодагӣ медиданд.
Ниёкони мо ҷашни Садаро ҳамчун падидаи кашфи оташ ҳам таҷлил менамуданд ва оташ на танҳо гармӣ мебахшад, балки рамзи рӯшанӣ ва он башорот аз ҷашни эҳёи табиат- Наврӯз низ ҳаст. Ин рамзҳо аз аҳди бостон ҳамчун ҷузъи асосии ҷаҳонбиниву ҷаҳоншиносии ниёкони мо пазируфта шудаанд.
Аз кишоварзон ва ҳамдиёрон даъват шуд, ки корҳои омодагиро ба мавсими кишт вусъат дода, аз ҳоло ба ниҳолшинонӣ, сабзу хуррамгардонӣ ва ободии маҳали зист машғул шаванд, дар иҷрои нақшаи созандагию бунёдкориҳо ба ифтихори ҷашни 35- солагии истиқлоли давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон, таъмини амнияти озуқавории кишвар фаъолона саҳм гузоранд.
Дар фарҷоми ҷашн ба як гурӯҳ кишоварзони фаъол, ки дар рӯёнидани ҳосил ба дастовардҳо ноил шудаанд, сипоснома ва тӯҳфаҳои мақомоти иҷроияи маҳаллии ҳокимияти давлатии шаҳр тақдим карда шуд.

2025-01-24 13:11:44

ПАНҶАКЕНТ: СОЛИ 2024 БА МАБЛАҒИ БЕШ АЗ 2,1 МИЛЛИАРД СОМОНӢ МАҲСУЛОТИ КИШОВАРЗӢ ИСТЕҲСОЛ КАРДА ШУД

Ҳаҷми истеҳсоли маҳсулоти кишоварзӣ дар соли 2024 дар шаҳри Панҷакент 2 млрд. 183 млн. 830 ҳазор сомониро ташкил додааст, ки нисбат ба соли 2023-юм 250,6 млн сомонӣ зиёд буда, афзоиш 113 фоизро ташкил медиҳад.
Соли 2024 дар ҳамаи шаклҳои хољагидорӣ дар майдони 30923,8 гектар кишти зироатҳои кишоварзӣ гузаронида шуд, ки нисбат ба соли 2023-юм 1911 ё 6,6 фоиз зиёд мебошад.
Кишти зироати асосӣ - картошка дар майдони 5546,7 гектар гузаронида шуд, ки ин нисбат ба соли пешин 128,1 фоизро ташкил дода, истењсоли он дар соли 2024 ба 77,8 њазор тонна расонида шуд, ки нисбат ба соли 2023-юм 3614 тонна ё 104,9 фоиз зиёд мебошад.
Истеҳсоли маҳсулоти ғалладонагӣ 61218,4 тонна, тонна, картошка 77767,9 тонна, сабзавот 123787,4 тонна, полизӣ 2846,5 тонна, мева 10089,3 тонна, ангур 4445,8 тонна, гўшт 8110 тонна, шир 24221,7 тонна, тухм 4815,4 ҳазор дона, пашм 74,4 тонна, пилла 13,1 тонна, асал 47,6 тонна ва моҳӣ 48,2 тоннаро ташкил додааст, ки нисбат ба соли 2023 ѓалладонагињо 14,4 фоиз, картошка 4,9 фоиз, сабзавот 12,2 фоиз, полизӣ 14,3 фоиз, мева 35,6 фоиз, ангур 1,8 баробар, гўшт 3,8 фоиз, шир 9,6 фоиз, тухм 36,3 фоиз, пашм 3,5 фоиз, асал 6 фоиз ва моҳӣ 3,2 фоиз зиёд шудааст.
Дар мавсими кабудизоркунӣ 76478 дарахт шинонда шуд, ки ин нишондиҳанда 103 фоизи нақшаро ташкил медиҳад.
Ба ҳолати 1-уми январи соли 2025 дар майдони 2758 гектар кишти тирамоҳӣ гузаронида шудааст, ки 109,8 фоизи нақшаро ташкил медиҳад.
Дар ҳудуди шаҳри Панҷакент дар давраи ҳисоботӣ 110 гармхонаи доимоамалкунанда дар масоҳати 33,1 ҳазор метри мураббаъ барои парвариши лимӯ, помидор, бодиринг, кабудӣ ва гул ба роҳ монда шудааст, ки нисбат ба ҳамин давраи соли гузашта 105 адад зиёд мебошад. Дар соли 2024 дар ҳамкорӣ бо шарикони рушд 85 гармхонаҳои тиҷоратӣ ва оилавӣ сохта ба истифода дода шуд.

2024-12-31 13:49:52

ПАЁМИ ПРЕЗИДЕНТИ ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН МУҲТАРАМ ЭМОМАЛӢ РАҲМОН ДАР БОРАИ САМТҲОИ АСОСИИ СИЁСАТИ ДОХИЛӢ ВА ХОРИҶИИ ҶУМҲУРӢ



Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар бораи самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷии ҷумҳурӣ
28.12.2024
Муҳтарам аъзои Маҷлиси миллӣ ва вакилони Маҷлиси намояндагон!
Ҳамватанони азиз!
Паёми имсолаи Роҳбари давлат дар бораи самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷии кишвар дар бинои нави мақоми олии қонунгузори мамлакат – Маҷлиси Олӣ баргузор мегардад.
Ба ин муносибат ҳамаи шумо – вакилони муҳтарамро табрик мегӯям.
Соли ҷорӣ мардуми шарафманди Тоҷикистон 30-юмин солгарди қабули нахустин Конститутсияи давлати соҳибистиқлоли худро бо ифтихору шукргузорӣ аз соҳибватаниву соҳибдавлатӣ таҷлил намуданд.
Конститутсия ҳамчун санади тақдирсози давлати тоҷикон заминаи ҳуқуқии давлатдории мустақил, соҳибихтиёрии миллӣ ва рушди ҳамаи соҳаҳои ҳаёти ҷомеаи кишварро фароҳам овардааст.
Ҳоло кишвари мо дар марҳалаи нави тараққиёти худ қарор дошта, бо амалӣ намудани стратегияву барномаҳои иқтисодиву иҷтимоӣ ба дастовардҳои назаррас ноил гардида истодааст.
Дар баробари ин, нооромиву низоъҳо дар минтақаҳои гуногуни олам, шиддат гирифтани мухолифатҳои сиёсӣ ва таҳримҳо миёни кишварҳои абарқудрат, мусаллаҳшавии бошитоб, «ҷанги сард», тағйирёбии иқлим, инчунин, канда шудани занҷираҳои таҳвили молу маҳсулот ва дигар омилҳои берунӣ моро водор месозанд, ки барои пешгирӣ кардани таъсири манфии онҳо ба иқтисодиёти кишвар тадбирҳои саривақтӣ андешем.
Дар ин ҷода моро зарур аст, ки дар заминаи амалисозии ҳадафҳои миллиамон, пеш аз ҳама, амнияти миллӣ ва рушди устувори иқтисодиро таъмин намоем ва сатҳу сифати зиндагии мардумро боз ҳам баланд бардорем.
Зеро мардуми мо мисли халқҳои дигар мамолики мутамаддин ҳуқуқи маънавии зиндагии шоистаро доранд.
Ин аст ҳадафи олии сиёсати давлат ва Ҳукумати Тоҷикистон.
Ҳукумати мамлакат бо истифода аз ҳамаи захираву имкониятҳои мавҷуда ҷиҳати мунтазам беҳтар гардонидани шароити зиндагии мардум нақшаҳои бузурги созандагиро роҳандозӣ карда истодааст.
Соли 2024-ум ҳаҷми маҷмуи маҳсулоти дохилии кишвар ба беш аз 150 миллиард сомонӣ ва суръати рушди воқеии он ба 8,4 фоиз расонида шуд.
Қобили зикр аст, ки дар панҷ соли охир суръати рушди иқтисоди миллӣ ба ҳисоби миёна 7,7 фоизро ташкил дод.
Ҷиҳати рушди иқтисодиву иҷтимоии кишвар ва амалисозии лоиҳаҳои афзалиятноки сармоягузории давлатӣ, инчунин, татбиқи нақшаву барномаҳои миллӣ, соҳавӣ ва маҳаллӣ дар панҷ соли охир аз ҳисоби буҷети давлат ва сармояи дохиливу хориҷӣ зиёда аз 197 миллиард сомонӣ равона карда шуд.
Барои иҷрои нақшаи корҳои ободониву бунёдкорӣ ба истиқболи ҷашни 35-солагии истиқлоли давлатӣ аз ҳисоби соҳибкорону шахсони саховатпеша ва сокинони бонангу номуси кишвар дар се соли охир беш аз 20 миллиард сомонӣ хароҷот карда шуд.
Корҳое, ки дар ин самт анҷом дода шуданд, ба таъмин гардидани нишондиҳандаҳои пешбинигардидаи рушди иҷтимоиву иқтисодӣ ва пешрафту ободии шаҳру деҳоти мамлакат мусоидат намуданд.
Дар доираи нақшаи зикргардида дар се соли охир дар мамлакат беш аз 1500 иншооти соҳаи маориф, яъне муассисаҳои томактабӣ ва таҳсилоти миёнаи умумӣ, 660 иншооти соҳаи тандурустӣ, 480 иншооти варзиш, 175 иншооти фарҳангу фароғат ва ҳазорҳо иншооти дигари истеҳсоливу иҷтимоӣ бунёд ва ба истифода дода шуданд.
Дар ҳамаи ин корҳои хайри ободонӣ саҳми соҳибкорон ва сокинони мамлакат бисёр бузург мебошад.
Бо истифода аз фурсат, ба ҳамаи соҳибкорон, шахсони саховатпеша ва кулли мардуми Тоҷикистон барои дастгирии ташаббусҳои Ҳукумат ва саҳмгузорӣ дар ободиву пешрафти мамлакат сипосу миннатдории самимӣ баён мекунам.
Дар натиҷаи амалисозии тадбирҳои мушаххас даромади пулии аҳолӣ аз 48 миллиард сомонии соли 2019-ум ба 147 миллиард сомонӣ дар соли 2024-ум расид.
Яъне нишондиҳандаи мазкур 3 баробар зиёд гардида, музди миёнаи меҳнат беш аз 1,8 баробар ва андозаи миёнаи нафақа 1,5 баробар афзоиш ёфт.
Танҳо дар асоси пешниҳоди паёми соли гузашта аз аввали соли 2024-ум маоши хизматчиёни ҳарбӣ, ҳайати шахсии қаторӣ ва роҳбарикунандаи мақомоти корҳои дохилӣ, прокуратура ва дигар мақомоти ҳифзи ҳуқуқ 40 фоиз баланд бардошта шуд.
Аз моҳи июл маоши хизматчиёни давлатӣ, кормандони ташкилоту муассисаҳои буҷетӣ, стипендияҳо 40 фоиз ва андозаи нафақа 30 фоиз зиёд карда шуд.
Тавассути амалисозии тадбирҳои зарурӣ дар сатҳи муътадил нигоҳ доштани таваррум таъмин гардида, соли 2024-ум 3,6 фоизро ташкил дод.
Хотирнишон менамоям, ки дар панҷ соли охир маоши вазифавии кормандони соҳаҳои буҷетӣ чор маротиба (солҳои 2020, 2022, 2023, 2024) ва дар маҷмуъ, ба андозаи 100 фоиз зиёд карда шуд.
Дар ин муддат, яъне дар панҷ соли охир сатҳи таваррум ё баландшавии нархҳои истеъмолӣ ҳамагӣ 29 фоизро ташкил кард.
Яъне дар ин давра маош, нафақа ва стипендияҳо нисбат ба сатҳи таваррум бамаротиб зиёд гардиданд, ки бевосита ба коҳиш ёфтани сатҳи камбизоатӣ ва беҳтар гардидани шароити зиндагии мардуми кишвар мусоидат намуданд.
Бо вуҷуди пешравиҳои зикргардида, Ҳукумати мамлакат, вазорату идораҳо ва мақомоти иҷроияи маҳаллии ҳокимияти давлатӣ вазифадор карда мешаванд, ки иҷрои саривақтиву босифати барномаву нақшаҳои қабулгардида ва дар ин замина рушди иқтисоди кишварро дар соли 2025-ум дар сатҳи на кам аз 8 фоиз таъмин намоянд.
Илова бар ин, дар соли 2025-ум доир ба масъалаҳои пешгирӣ кардани таъсири хавфҳои эҳтимолӣ ба иқтисоди миллӣ, ташаккули «иқтисоди сабз», рақамикунонии хизматрасониҳои давлатӣ ва истифодаи васеи ҳисоббаробаркуниҳои ғайринақдӣ тадбирҳои мушаххас андешида шаванд.
Ҳамчунин, идоракунии самараноки иқтидорҳои мавҷуда, ташкили корхонаҳои истеҳсолӣ ва таъсис додани ҷойҳои кории нав, баланд бардоштани рақобатнокии маҳсулоти ватанӣ ва тақвияти иқтидори содиротии мамлакат таъмин карда шавад.
Вазорати рушди иқтисод ва савдо дар ҳамкорӣ бо дигар вазорату идораҳо ва мақомоти иҷроияи маҳаллии ҳокимияти давлатӣ, бо дарназардошти амалисозии ҳадафҳои пешбинигардида, то охири соли 2025-ум лоиҳаи «Барномаи миёнамуҳлати рушд барои солҳои 2026 – 2030»-ро таҳия ва ба Ҳукумати мамлакат пешниҳод намояд.
Дар ҳуҷҷати зикршуда ба масъалаҳои рушди сармояи инсонӣ, тақвияти иқтидорҳои истеҳсолӣ ва истифодаи технологияҳои муосир, ташкили истеҳсоли молу маҳсулоти рақобатнок бо арзиши баланди иловашуда, пайванди илм бо истеҳсолот ва ташаккул додани иқтисоди ба дониш ва ихтироъкориву навоварӣ асосёфта таваҷҷуҳи аввалиндараҷа зоҳир карда шавад.
Вакилони муҳтарам!
Ташаккул додани маърифати молиявии шаҳрвандон ва баланд бардоштани фарҳанги андозсупорӣ ҳамчун яке аз омилҳои асосии татбиқи самараноки сиёсати андозу буҷет, аз ҷумла дар масъалаи гузариш ба низоми пардохтҳои ғайринақдӣ барои ноил гардидан ба устувории молиявии давлат ва рушди иқтисодӣ нақши муҳим дорад.
Дар робита ба ин, ба Ҳукумати мамлакат ва вазорату идораҳои дахлдор супориш дода мешавад, ки доир ба баланд бардоштани сатҳи маърифати молиявӣ ва фарҳанги андозсупории шаҳрвандон чораҳои судмандро амалӣ созанд.
Ҳамчунин, Вазорати молия, Бонки миллӣ, Кумитаи андоз, Хадамоти гумрук, Агентии инноватсия ва технологияҳои рақамӣ якҷо бо дигар вазорату идораҳо ва мақомоти иҷроияи маҳаллии ҳокимияти давлатӣ вазифадоранд, ки ҳалли масъалаҳои вусъат додани истифодаи технологияҳои муосири рақамиро ҳарчи зудтар таъмин намоянд.
Дар ин раванд, то охири соли 2025 пардохтҳои ғайринақдӣ дар соҳаҳои буҷетӣ ва хизматрасониҳои давлатӣ пурра таъмин карда шаванд.
Дар бисёр кишварҳо нишондиҳандаи пардохтҳои ғайринақдӣ 80 – 90 фоизро ташкил медиҳад.
Ин яке аз роҳҳои асосии таъмин намудани шаффофияти амалиёти хизматрасонӣ, баҳисобгирӣ ва пешгирии коррупсия мебошад.
Бо мақсади қонеъ гардонидани талаботи афзояндаи иқтисоди миллӣ ва аҳолӣ дар панҷ соли охир аз ҷониби низоми бонкии кишвар беш аз 80 миллиард сомонӣ қарз дода шудааст.
Ҷиҳати идома додани ин раванд ба Бонки миллӣ ва ташкилотҳои қарзӣ супориш дода мешавад, ки ҳаҷми пешниҳоди қарз ба иқтисодиётро ҳамасола зиёд намоянд.
Нишондиҳандаи мазкур то охири соли 2027 бояд ба беш аз 100 миллиард сомонӣ расонида шавад.
Бонки миллӣ ва ташкилотҳои қарзӣ барои боз ҳам баланд бардоштани эътимоди аҳолӣ ба низоми бонкӣ, ҷалби бештари пасандозҳои шахсони воқеиву ҳуқуқӣ ва вусъат бахшидани фаъолияти низоми рақамии хизматрасониҳои бонкиву молиявӣ бояд чораҷӯйӣ намоянд.
Ҳамзамон бо ин, ҷиҳати таъсис додани филиалҳои бонкҳои тиҷоратӣ ва дигар ташкилотҳои қарзӣ, зиёд кардани пешниҳоди қарзҳо бо фоизи нисбатан паст ва таъмин намудани дастрасӣ ба хизматрасониҳои босифати бонкӣ, бахусус, дар ноҳияҳои дурдасти мамлакат тадбирҳои мушаххас андешанд.
Вакилони муҳтарам!
Тоҷикистон дар ҷодаи гузариш ба рақамикунонии соҳаҳои иқтисоди миллӣ ҷиҳати таъмин намудани шаффофияти муносибатҳои иқтисодиву молиявӣ қадамҳои устувор гузошта истодааст.
Дар панҷсолаи минбаъда ҷиҳати пешбурди иқтисоди рақамӣ бояд ба самтҳои зерин диққати аввалиндараҷа дода шавад:
Якум, такмили фаврии заминаҳои ҳуқуқӣ ва қабули санадҳои дахлдор дар самти гузариш ба иқтисоди рақамӣ.
Дуюм, то шабакаҳои панҷ – ҷӣ (5G) инкишоф додани инфрасохтори рақамӣ, рушди марказҳои коркарди маълумот, таъсиси махзани мукаммали миллии маълумот.
Сеюм, рақамикунонии пурраи хизматрасониҳои давлатӣ ва ташкили махзани ягонаи хизматрасониҳои давлатӣ.
Чорум, рушди сармояи инсонӣ бо роҳи омӯзиш ва бозомӯзии кадрҳо доир ба технологияҳои иттилоотӣ дар дохил ва хориҷи кишвар ва баланд бардоштани маърифати истифодаи технологияҳои рақамӣ.
Панҷум, истифодаи васеи зеҳни сунъӣ дар пешниҳоди хизматрасониҳо ва низоми бақайдгирии давлатӣ.
Шашум, андешидани чораҳо дар самти таъмин намудани амнияти киберии махзанҳои маълумот.
Ҳафтум, ташаккул додани соҳибкории рақамӣ ва рушди савдои электронӣ.
Бо ин мақсад, вазоратҳои рушди иқтисод ва савдо, адлия, молия, Агентии инноватсия ва технологияҳои рақамӣ, Бонки миллӣ, хадамоти алоқа, гумрук, Кумитаи андоз ва дигар вазорату идораҳо фароҳамсозии асосҳои ҳуқуқиву ташкилӣ, танзими давлатӣ, маблағгузории ташкили инфрасохтори иқтисоди рақамӣ, инчунин, муносибатҳои иштирокчиёни соҳибкории рақамӣ ва савдои электрониро таъмин намоянд.
Ҷиҳати вусъат бахшидан ба равандҳои инноватсионӣ ва истифодаи ҳамаҷонибаи имкониятҳои технологияҳои рақамӣ дар иқтисодиёт пешниҳод менамоям, ки солҳои 2025 – 2030 «Солҳои рушди иқтисоди рақамӣ ва инноватсия» эълон карда шаванд.
Ба вазоратҳои адлия, рушди иқтисод ва савдо, саноат ва технологияҳои нав, Агентии инноватсия ва технологияҳои рақамӣ ва вазорату идораҳои дахлдор супориш дода мешавад, ки барои тасдиқи нақшаи мукаммали пайванди инноватсия бо истеҳсолот санади меъёрии ҳуқуқии дахлдорро ба Ҳукумати мамлакат пешниҳод намоянд.
Ҳамзамон бо ин, дар низоми таълимии муассисаҳои тамоми зинаҳои таҳсилоти касбӣ равияи омода кардани барномасозон ва дигар ихтисосҳои зарурӣ барои рушди иқтисоди рақамӣ ва барномасозӣ ҷорӣ карда шавад.
Дар ин раванд, муҳайё кардани шароити беҳтарин барои тарбияи кадрҳо, пешниҳод намудани имтиёзҳои гуногун, ҳавасмандгардонии мутахассисони самти технологияҳои иттилоотӣ ва бозомӯзӣ дар муассисаҳои пешқадами хориҷӣ зарур дониста мешавад.
Дар робита ба ин, пешниҳод мегардад, ки дар заминаи Донишкадаи технология ва менеҷменти инноватсионии шаҳри Кӯлоб Донишгоҳи инноватсия ва технологияхои рақамӣ таъсис дода шавад.
Ба ин донишгоҳ мақоми пойгоҳи асосии тайёр кардани мутахассисони самти мазкур дода, илова бар ин, дар ҳамаи муассисаҳои таҳсилоти олии касбии кишвар факултаю кафедраҳои дахлдор таъсис дода шаванд.
Вазорати маориф ва илм ва Агентии инноватсия ва технологияҳои рақамӣ, дигар вазорату идораҳои марбута дар муҳлати чор моҳ лоиҳаи санадҳои меъёрии ҳуқуқии заруриро доир ба ин масъала таҳия ва ба Ҳукумати мамлакат пешниҳод намоянд.
Вакилони муҳтарам!
Ҳукумати мамлакат ҷиҳати фароҳам овардани шароити мусоид барои пешбурди фаъолияти соҳибкорӣ пайваста чораҷӯйӣ карда истодааст.
Татбиқи ислоҳот дар самти санҷиши субъектҳои хоҷагидор имкон дод, ки то имрӯз шумораи мақомоти санҷиш аз 31 то ба 23 ва санҷиши фаъолияти субъектҳои хоҷагидор аз 300 ҳазори соли 2016-ум то 42 ҳазор дар соли 2024-ум кам гардад.
Аз ҷумла муқаррароти дар Кодекси андоз доир ба роҳандозии санҷишҳои андоз тибқи низоми идоракунии хавфҳо имкон дода истодаанд, ки шумора ва муҳлати гузаронидани онҳо маҳдуд ва сифатнокӣ таъмин карда шавад.
Тибқи маълумот соли 2023 нисбат ба соли 2014 шумораи санҷишҳои андоз дар фаъолияти субъектҳои хоҷагидор ду баробар кам гардидааст.
Вале маблағҳои дар натиҷаи санҷишҳо ошкор ва пардохтшуда чор баробар афзоиш ёфтаанд.
Танҳо дар 11 моҳи соли 2024 аз ҳисоби санҷиши 1150 андозсупоранда ба буҷети давлат иловатан 1 миллиарду 640 миллион сомонӣ ворид карда шудааст.
Чунин ҳолат гувоҳи риоя нагардидани қонунгузории андоз аз ҷониби баъзе субъектҳои хоҷагидор ва сатҳи пасти фарҳанги андозсупории онҳо мебошад.
Бо мақсади дастгирии минбаъдаи рушди соҳибкорӣ зарур аст, ки тибқи Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи санҷиши фаъолияти субъектҳои хоҷагидор» бо роҳи такмил додани меъёрҳои амалкунандаи арзёбии хавфҳо шумораи санҷишҳо ва даврияти гузаронидани онҳо (ба истиснои хавфҳои андоз) боз ҳам маҳдуд карда шавад.
Пешниҳод менамоям, ки дар давраи такмили санадҳои меъёрии ҳуқуқии зикршуда бо мақсади дастгирии давлатии фаъолияти соҳибкорӣ, фароҳам овардани фазои мусоид барои ҷалби сармоя ва таъсиси ҷойҳои корӣ ба ҳама намуди санҷишҳои фаъолияти субъектҳои соҳибкорӣ (ба истиснои санҷишҳои мақомоти андоз) то 1-уми январи соли 2027-ум мораторий эълон карда шавад.
Бинобар ин, ба Кумитаи давлатии сармоягузорӣ ва идораи амволи давлатӣ супориш дода мешавад, ки якҷо бо дигар мақомоти марбута дар муҳлати як моҳ лоиҳаи санади меъёрии ҳуқуқиро оид ба амалисозии ин пешниҳод таҳия ва ба Ҳукумати мамлакат манзур намояд.
Ҳамзамон бо ин, Кумитаи давлатии сармоягузорӣ ва идораи амволи давлатӣ дар ҳамкорӣ бо вазорату идораҳои соҳавӣ бо зикри маълумоти мушаххасу дақиқ оид ба захираву имкониятҳои мавҷуда, соҳаҳои афзалиятнок ва самтҳои асосии беҳтар намудани фазои сармоягузории кишвар дар муҳлати се моҳ Стратегияи ҷалби сармояро барои давраи то соли 2040 таҳия намояд.
Масъалаи истифодаи соҳибкорону сармоягузорон аз имтиёзи андоз аз фоида ҳангоми бунёди корхонаи нав низ таҷдиди назарро талаб менамояд.
Ҳоло имтиёзи зикршуда на аз оғози фаъолияти истеҳсолии корхона, балки аз лаҳзаи бақайдгирии давлатии он ҷорӣ мегардад.
Дар чунин ҳолат қисми зиёди муҳлати имтиёзӣ ба давраи бунёд ва таҷҳизонидани корхонаи нав, яъне то ба даст овардани фоида рост меояд ва соҳибкорону сармоягузорон аз ин имтиёз пурра бархурдор намешаванд.
Аз ин рӯ, Вазорати молия, Кумитаи давлатии сармоягузорӣ ва идораи амволи давлатӣ ва Кумитаи андоз вазифадор карда мешаванд, ки оид ба такмил додани механизми татбиқи имтиёзи андоз аз фоида барои корхонаҳое, ки фаъолияти истеҳсолии навро ба роҳ мондаанд, дар муҳлати ду моҳ санадҳои дахлдорро таҳия ва ба Ҳукумати мамлакат пешниҳод намоянд.
Қобили зикр аст, ки дар натиҷаи дастгириҳои пайвастаи давлат ва Ҳукумати мамлакат солҳои охир аз ҷониби соҳибкорону сармоягузорон бунёди иншооти таъиноти иқтисодиву иҷтимоӣ вусъат ёфта истодааст.
Кумитаи меъморӣ ва сохтмон, роҳбарони вилоятҳо ва шаҳру ноҳияҳо дар ҳамкорӣ бо соҳибкорону сармоягузорон ба сифати сохтмон ва санъати баланди меъмории иншооту биноҳои бунёдшаванда, ки бояд ба зебо гардидани симои шаҳру ноҳияҳо мусоидат карда, ба мардум садсолаҳо хизмат намоянд, аҳаммияти аввалиндараҷа диҳанд.
Вакилони муҳтарам!
Дар доираи ҳадафи стратегӣ оид ба саноатикунонии босуръат дар панҷ соли охир ҳаҷми маҷмуи маҳсулоти саноатии кишвар аз 27 миллиард ба 53 миллиард сомонӣ расонида шуд, ки қариб ду баробар зиёд мебошад.
Дар ин давра дар мамлакат беш аз 2040 корхонаи саноатӣ ва 74 ҳазор ҷойи корӣ таъсис дода шуд.
Танҳо дар соли 2024-ум 740 коргоҳу корхонаҳои нави истеҳсолӣ бунёд гардида, дар ин бахш, дар маҷмуъ, қариб 20 ҳазор ҷойи корӣ ташкил карда шудааст.
Суръати миёнасолонаи рушди соҳа дар ин давра дар сатҳи 15 фоиз таъмин гардид, ки бо дарназардошти имконияту иқтидорҳои мавҷуда барои ноил шудан ба ҳадафи саноатикунонии босуръати кишвар ҳанӯз нокифоя мебошад.
Хотирнишон месозам, ки суръати рушди соҳа ҳар сол на кам аз 20 фоиз бояд таъмин карда шавад.
Аз ин лиҳоз, ба Вазорати саноат ва технологияҳои нав, дигар вазорату идораҳо ва мақомоти иҷроияи маҳаллии ҳокимияти давлатӣ супориш дода мешавад, ки дар ҳамкорӣ бо бахши хусусӣ ҷиҳати фароҳам овардани шароити мусоид барои рушди истеҳсолоти саноатӣ тадбирҳои иловагӣ андешанд.
Инчунин, ҷиҳати ҳавасманд намудани фаъолияти навоварӣ, дар истеҳсолот васеъ истифода кардани технологияҳои инноватсионӣ ва дастгирии ташаббусҳои созандаи соҳибкорон дар ин ҷода, хусусан, доир ба коркарди ашёи хом дар дохили мамлакат тадбирҳои фаврӣ роҳандозӣ карда шаванд.
Тақвияти корҳо доир ба истифодаи самараноки захираҳои мавҷуда ва рушди иқтидори истеҳсолии кишвар, баланд бардоштани рақобатнокӣ ва гуногуннавъии истеҳсолоти саноатӣ, зиёд кардани ҳаҷми истеҳсолоти саноати коркард, афзоиш додани арзиши иловашудаи молҳои саноатӣ дар асоси рушди маҷмааҳои соҳавӣ зарур мебошад.
Вазорати саноат ва технологияҳои нав дар ҳамкорӣ бо дигар сохтору мақомоти марбута ҷиҳати коҳиш додани содироти ашёи хом ва зиёд намудани содироти молу маҳсулоти дорои арзиши баланди иловашуда бояд тадбирҳои судманд андешад.
Ҳамватанони азиз!
Ҳукумати мамлакат бо мақсади расидан ба истиқлоли энергетикӣ ва дар ин замина таъмин намудани рушди устувори иқтисоди миллӣ бо истифода аз ҳамаи имконияту сарчашмаҳои мавҷуда, хусусан, манбаъҳои рушди «энергияи сабз» мунтазам чораҷӯйӣ карда истодааст.
Ҳоло корҳои таҷдиду азнавсозӣ дар неругоҳҳои барқи обии «Норак» ва «Қайроққум» ба маблағи умумии 6 миллиарду 900 миллион сомонӣ ва сохтмони неругоҳи «Себзор» ба маблағи 700 миллион сомонӣ идома доранд.
То имрӯз ду агрегати неругоҳи «Норак» ва се агрегати неругоҳи «Қайроққум» пурра навсозӣ карда шуд.
Соли 2025 бо таҷдиду навсозии боз се агрегати дигар дар неругоҳи «Қайроқум» иқтидори он иловатан 24 мегаватт зиёд гардида, ба 174 мегаватт мерасад.
Инчунин, як агрегати дигар дар неругоҳи «Норак» таҷдид шуда, иқтидори он 40 мегаватт зиёд мегардад ва сохтмони неругоҳи «Себзор» бо тавоноии 11 мегаватт ба анҷом расонида мешавад.
Яъне иқтидорҳои мавҷудаи энергетикии мамлакат дар соли 2025 танҳо аз ин ҳисоб 180 мегаватт зиёд мегарданд.
Дар баробари ин, соли 2025 дар вилояти Суғд сохтмони неругоҳи барқи офтобӣ бо иктидори 200 мегаватт оғоз мегардад.
Имрӯзҳо бунёди неругоҳи барқи обии «Роғун» бо суръати баланд идома дошта, дар ду соли охир ба ин мақсад аз ҳисоби буҷети давлатӣ беш аз 9 миллиард сомонӣ харҷ гардидааст.
То имрӯз беш аз 50 фоизи корҳои сохтмони неругоҳи «Роғун» ба анҷом расонида шудаанд.
Ҳукумати мамлакат бо истифода аз ҳамаи сарчашмаҳо ҷиҳати сари вақт маблағгузорӣ намудани сохтмони ин иншооти стратегӣ мунтазам чораҷӯйӣ карда истодааст.
Дар ин ҷода бо як қатор созмонҳои байналмилалии молиявӣ ва шарикони рушд ҳамкориҳои судманд ҷиҳати ҷалби маблағҳои имтиёзнок дар ҳаҷми 33 миллиард сомонӣ (ё 3 миллиард доллар), аз ҷумла 12,5 миллиард сомонӣ грант (ё 1 миллиарду 150 миллион доллар) идома доранд.
То имрӯз созишномаҳои маблағгузории иншооти неругоҳ бо 6 созмон дар ҳаҷми умумии 10 миллиард сомонӣ, аз ҷумла 3,8 миллиард сомонӣ грант ба имзо расонида шуда, соли 2025 маблағгузорӣ аз ҷониби онҳо оғоз мегардад.
Аз ҷумла 17-уми декабри соли ҷорӣ Шӯрои директорони Бонки Умумиҷаҳонӣ дар хусуси дар марҳалаи аввал ҷудо намудани 3,8 миллиард сомонӣ грант барои сохтмони неругоҳи «Роғун» қарор қабул кард.
Инчунин, аз ҷониби Бонки осиёии сармоягузориҳои инфрасохторӣ дар ҳаҷми 2,9 миллиард сомонӣ, Бонки исломии рушд 1,6 миллиард сомонӣ, Фонди Саудии рушд 1,1 миллиард сомонӣ, Хазинаи ОПЕК оид ба рушди байналмилалӣ 272 миллион сомонӣ ва Фонди Кувайтии рушди иқтисодии арабӣ 180 миллион сомонӣ қарзҳои имтиёзнок ҷудо гардидаанд.
Барои таваҷҷуҳ ва ҳамкориҳо ба ҳамаи созмонҳои байналмилалии молиявӣ ва шарикони рушд миннатдории мардуми Тоҷикистонро баён менамоям.
Аз моҳи майи соли 2027-ум аз ҳисоби истеҳсоли неруи барқ дар «Роғун» ва силсилаи неругоҳҳои дарёи Вахш норасоии неруи барқ дар кишвар пурра бартараф ва Тоҷикистон ба истиқлоли комили энергетикӣ ноил мегардад.
Бинобар ин, Сарвазири мамлакат, муовини Сарвазир – сарпарасти соҳа, вазири энергетика ва захираҳои об, дигар вазорату идораҳои дахлдор, роҳбарони Ҷамъияти саҳҳомии «Неругоҳи барқи обии «Роғун», ширкатҳои соҳа ва марказҳои татбиқи лоиҳаҳо вазифадоранд, ки доир ба татбиқи саривақтии лоиҳаҳои сармоягузории давлатии соҳа, аз ҷумла лоиҳаҳо дар самти паст кардани талафоти барқ тадбирҳои муассир андешанд.
Дар робита ба ин, дар соли 2025-ум лоиҳаи «Барномаи рушди соҳаи энергетикаи барқӣ» ва санадҳои меъёрии ҳуқуқии зарурии соҳа, аз ҷумла Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи энергетика» дар таҳрири нав таҳия ва пешниҳод карда шаванд.
Ба кишвари транзитӣ табдил додани Тоҷикистон ва истифодаи имкониятҳои транзитии он ҳамчун яке аз ҳадафҳои асосии рушди кишвар пазируфта шудааст.
Соли 2024-ум дар доираи лоиҳаҳои сармоягузории давлатӣ 155 километр роҳҳои дорои аҳаммияти байналмилаливу ҷумҳуриявӣ, 20 пули бузург ва 3 нақб ба маблағи умумии 4,6 миллиард сомонӣ сохта, ба истифода дода шуд.
Аз ҷумла роҳҳои мошингарди «Роғун – Обигарм – Нуробод» ба маблағи 3,5 миллиард сомонӣ ба дарозии 76 километр ва «Бохтар – Левакант – Лолазор – Данғара» – 69 километр ба маблағи 800 миллион сомонӣ мутобиқ ба меъёрҳои байналмилалӣ бунёд карда шуданд.
Соли 2024-ум таҷдиду азнавсозии роҳҳои мошингарди «Данғара – Гулистон» – 50 километр ва «Гулистон – Фархор» ба дарозии 33 километр оғоз гардид.
Соли 2025 дар ҳудуди вилояти Суғд бунёду барқарорсозии 52 километр роҳҳои мошингарди аҳаммияти ҷумҳуриявӣ ва байналмилалидошта ва дар мавзеи Барсеми Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон 4,5 километр роҳ, 550 метр долонҳои зидди тарма, пул бо дарозии 82 метр аз болои дарёи Шорф ва пул аз болои дарёи Ғунд бо дарозии 200 метр ба анҷом расонида мешавад.
Солҳои охир таъмиру сохтмони роҳҳои маҳаллӣ вусъат пайдо карда, танҳо дар соли 2024-ум аз ҳисоби ҳамаи сарчашмаҳои маблағгузорӣ, хусусан, бо саҳми соҳибкорону шахсони саховатпеша ва мардуми Тоҷикистон ба маблағи беш аз 1 миллиард сомонӣ зиёда аз 2 ҳазор километр роҳҳои маҳаллӣ таъмиру таҷдид гардида, бунёду азнавсозии 23 пул ба анҷом расидааст.
Бо таҷдиду азнавсозии роҳҳои мошингард дар зарфи панҷ соли охир тибқи арзёбии Форуми ҷаҳонии иқтисодӣ мавқеи Тоҷикистон дар раддабандии ҷаҳонӣ аз рӯи нишондиҳандаи сифати роҳҳо дар байни 165 давлати ба таҳқиқот фарогирифташуда аз зинаи 50 ба 44-ум баромада, нисбат ба солҳои қаблӣ 6 зина баланд гардид.
Дар баробари ин, Вазорати нақлиёт вазифадор карда мешавад, ки ҷиҳати татбиқи сифатноки лоиҳаҳои сармоягузорӣ, сари вақт ва бо риояи меъёрҳои муосир амалӣ намудани бунёду азнавсозии роҳҳои дорои аҳаммияти байналмилалӣ, нигоҳдорӣ ва истифодаи дурусти роҳҳо, ташаккули долонҳои нақлиётии транзитӣ ва инфрасохтори онҳо тадбирҳои заруриро амалӣ намояд.
Ҳозирини арҷманд!
Ҳукумати мамлакат рушди соҳаи сайёҳиро самти афзалиятноки сиёсати иқтисодии худ мешуморад.
Шумораи сайёҳоне, ки соли 2024-ум ба Тоҷикистон омадаанд, ба 1 миллиону 400 ҳазор нафар расида, нисбат ба соли 2019-ум 12 фоиз афзудааст.
Вале нишондиҳандаи мазкур ба имкониятҳои таърихиву табиӣ, кӯҳнавардӣ, фарҳангӣ ва табобативу истироҳатии кишвар мувофиқ нест.
Дар баробари ҷалби сайёҳони хориҷӣ ба рушди сайёҳии дохилӣ низ бояд таваҷҷуҳи ҷиддӣ зоҳир карда шавад.
Кумитаи рушди сайёҳӣ якҷо бо вазорату идораҳои марбута ва мақомоти иҷроияи маҳаллии ҳокимияти давлатӣ бояд ҷиҳати фароҳам овардани шароити мусоид барои рушди сайёҳӣ, хусусан, бунёди инфрасохтори зарурӣ тадбирҳои иловагӣ андешад.
Муҳтарам аъзои Маҷлиси миллӣ ва
вакилони Маҷлиси намояндагон!
Тадбирҳои амалинамудаи Ҳукумати мамлакат ба мунтазам афзоиш ёфтани истеҳсоли маҳсулот дар соҳаи кишоварзӣ ва беҳтар таъмин гардидани талаботи истеъмоливу саноатии кишвар мусоидат карда истодаанд.
Нишондиҳандаи ҳаҷми истеҳсоли маҳсулоти кишоварзӣ аз 39 миллиард сомонии соли 2019-ум ба 73 миллиард сомонӣ дар соли 2024-ум расидааст, яъне дар панҷ сол 1,9 баробар афзудааст.
Бо вуҷуди ин, моро зарур аст, ки бо дарназардошти вазъи ҷаҳони имрӯза, тағйирёбии иқлим, хусусан, камобӣ ва хушксолиҳои пайиҳам дар бисёр кишварҳои дунё, болоравии нархи маводи ғизоӣ дар ҷаҳон ва таъсири манфии омилҳои зикршуда ба бозори истеъмолӣ тамоми имкониятҳоро барои рушди соҳаи кишоварзӣ сафарбар созем.
Ба Ҳукумати мамлакат, Вазорати кишоварзӣ ва вазорату идораҳои дахлдор супориш дода мешавад, ки дар шароити болоравии нархҳо дар бозорҳои ҷаҳонӣ ҷиҳати боз ҳам баланд бардоштани сатҳи таъминоти аҳолӣ бо маҳсулоти ватанӣ барномаи амнияти озуқавории кишварро барои панҷ соли оянда қабул ва амалӣ намоянд.
Бар замми ин, бо дарназардошти афзоиши аҳолии мамлакат, барномаи азхудкунии заминҳои нави кишоварзӣ дар мамлакат таҳия ва татбиқ карда шавад.
Инчунин, ҷиҳати самаранок истифода бурдани ҳар як ваҷаб замин, беҳтар гардонидани вазъи соҳаҳои тухмипарварӣ, ниҳолпарварӣ, зотпарварӣ ва таъмин намудани рушди инноватсионии соҳа бояд чораҳои саривақтӣ амалӣ карда шаванд.
Ҳамзамон бо ин, бо дарназардошти имкониятҳои мавҷуда масъалаҳои коркарди маҳсулоти кишоварзӣ ва дар ин замина таъмин намудани рушди саноати сабук ва хӯрокворӣ, ташкили ҷойҳои нави корӣ, инчунин, нигаҳдориву афзоиш додани содироти он ба хориҷи кишвар ҳаллу фасл карда шаванд.
Ҳамватанони азиз!
Ҳифзи иҷтимоии аҳолӣ дар сиёсати давлати Тоҷикистон мақоми хос дошта, барои дастгирии соҳаҳои иҷтимоӣ ва баланд бардоштани сатҳу сифати зиндагии мардум маблағгузорӣ аз ҳисоби буҷети давлатӣ ҳамасола зиёд карда мешавад.
Соли 2024-ум ҳаҷми умумии хароҷоти соҳаҳои иҷтимоӣ ба 19 миллиард сомонӣ расонида шуд, ки нисбат ба буҷети соли 2023-юм беш аз 2 миллиард сомонӣ зиёд буда, 43 фоизи хароҷоти буҷети давлатиро ташкил медиҳад.
Дар ин зимн, Ҳукумати мамлакат дар самти таъсис додани ҷойҳои нави корӣ, баланд бардоштани музди меҳнат, нафақа ва стипендияҳо, инчунин, зиёд намудани даромади пулии аҳолӣ мунтазам тадбирҳои заруриро амалӣ карда истодааст.
Бо мақсади боз ҳам беҳтар намудани сатҳи некуаҳволии мардуми кишвар ва тақвият бахшидани ҳифзи иҷтимоии аҳолӣ супориш медиҳам, ки аз 1-уми сентябри соли 2025:
– маоши вазифавии кормандони муассисаҳои томактабӣ ва таҳсилоти миёнаи умумии соҳаи маориф 30 фоиз зиёд карда шавад;
– маоши вазифавии кормандони дигар муассисаҳои соҳаи маориф, соҳаҳои илм, фарҳанг, варзиш, тандурустӣ, муассисаҳои соҳаи ҳифзи иҷтимоӣ, мақомоти ҳокимият ва идоракунии давлатӣ ва дигар муассисаҳои буҷетӣ, инчунин, стипендияҳо 20 фоиз зиёд карда шавад;
– музди меҳнати амалкунандаи кормандони мақомоти ҳифзи ҳуқуқ, хизматчиёни ҳарбӣ ва дигар кормандони ин мақомот 20 фоиз зиёд карда шавад;
– ҳадди ақалли музди меҳнат барои тамоми соҳаҳои иқтисодиву иҷтимоӣ ба андозаи 1000 сомонӣ дар як моҳ муқаррар карда шавад.
Дар баробари ин, аз 1-уми сентябри соли 2025 нафақаҳои суғуртавӣ, меҳнатӣ ва иҷтимоӣ, инчунин, иловапулӣ ба онҳо тибқи муқаррароти моддаи 51 Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи нафақаҳои суғуртавӣ ва давлатӣ» ва андозаи нафақаи заминавӣ 10 фоиз зиёд, яъне индексатсия карда шавад.
Ҳукумати мамлакат ба рушди соҳаи маориф таваҷҷуҳи аввалиндараҷа медиҳад.
Бо вуҷуди корҳои то имрӯз дар соҳаи маориф амалигардида, ба Ҳукумати мамлакат, Вазорати маориф ва илм ва роҳбарони мақомоти иҷроияи маҳаллии ҳокимияти давлатӣ супориш дода мешавад, ки бо дарназардошти афзоиши аҳолӣ ва зиёд гардидани шумораи кӯдакону наврасон тадбирҳои мушаххас андешанд.
Яъне дар панҷ соли оянда бо истифода аз ҳамаи сарчашмаҳои маблағгузорӣ ва бо дарназардошти ҳадафи гузошташуда барои фарогирии 50 фоизи кӯдакони синну соли томактабӣ бунёди 800 муассисаи таҳсилоти томактабӣ ва беш аз 1000 муассисаи таҳсилоти умумиро таъмин намоянд.
Роҳбарони вилоятҳо ва шаҳру ноҳияҳо дар панҷ соли оянда, бо дарназардошти афзоиши аҳолӣ, барои дар ҳар як маҳалли аҳолинишин, ки 100 оила зиндагӣ мекунад, ҳатман бунёд кардани як муассисаи томактабӣ тадбирҳои зарурӣ андешанд.
Имрӯз дар соҳаи маорифи мамлакат ҳашт барномаи давлатӣ ва ду стратегияи дарозмуддат татбиқ шуда истодааст, ки ба рушду инкишофи таълиму тарбия, амалигардонии ислоҳоти соҳа, дастгирии мактабу омӯзгор, таълифи китобҳои дарсии насли нав ва такмили мазмуну мундариҷаи таҳсилот мусоидат менамояд.
Ҳамчунин, бо ин мақсад дар соҳа 11 лоиҳаи сармоягузории давлатӣ ба маблағи 4,6 миллиард сомонӣ татбиқ шуда истодааст.
Тайи солҳои соҳибистиқлолӣ дар кишвар 3670 муассисаи нави таҳсилоти миёнаи умумӣ, 262 муассисаи томактабӣ ва 35 муассисаи таҳсилоти олии касбӣ сохта, ба истифода дода шуд.
Агар соли 1991 дар Тоҷикистон 3229 муассисаи таҳсилоти умумӣ бо 1,3 миллион нафар хонанда фаъолият дошта бошад, пас имрӯз 4037 муассиса, аз ҷумла 170 литсею гимназия, яъне муассисаҳои таълимии типи нав фаъолият менамоянд.
Шумораи умумии хонандагони онҳо беш аз 2 миллиону 300 ҳазор нафарро ташкил медиҳад.
Соли 1991 дар кишвар ҳамагӣ 13 муассисаи таҳсилоти олии касбӣ бо 69 ҳазор донишҷӯ фаъолият мекард.
Ҳоло шумораи ин муассисаҳо ба 48 ва донишҷӯёни онҳо ба зиёда аз 214 ҳазор нафар расидааст.
Имрӯз дар кишвар 65 литсейи касбҳои техникӣ, яъне муассисаҳои таҳсилоти ибтидоии касбӣ бо 23 500 хонанда ва курсҳои кӯтоҳмуддати касбомӯзӣ дар назди онҳо бо 12 000 хонанда, инчунин, 88 муассисаи таҳсилоти миёнаи касбӣ – коллеҷҳо бо 106 000 донишҷӯ фаъолият доранд.
Илова бар ин, дар замони соҳибистиқлолӣ беш аз 117 ҳазор ҷавонони боистеъдоди мамлакат барои таҳсил ба донишгоҳҳои бонуфузи 42 кишвари пешрафтаи ҷаҳон фиристода шудаанд.
Имрӯз 42 ҳазору 400 нафар ҷавонони мо дар 42 давлати мутараққии ҷаҳон таҳсили илм доранд, ки 13 ҳазор нафар ё беш аз 30 фоизи онҳо духтарон мебошанд.
Бояд гуфт, ки дар зинаи таҳсилоти олӣ масъалаҳои сатҳу сифати таълим, дараҷаи касбии омӯзгорон ва истифодаи технологияҳои муосир аз ҷониби онҳо, ҷорӣ намудани технологияҳои рақамӣ дар раванди таълим, таҳкими заминаи моддиву техникӣ, ҳамкориҳои байналмилалӣ, табодули илмии омӯзгорону донишҷӯён, корҳои илмиву таҳқиқотӣ ва тадбирҳои тарбиявӣ ҳанӯз ба тақвият ниёз доранд.
Аз ин лиҳоз, Ҳукумати мамлакат, роҳбарони Вазорати маориф ва илм, Академияи миллии илмҳо, Академияи таҳсилот ва муассисаҳои таҳсилоти олӣ доир ба ин масъалаҳо бояд тадбирҳои муассир андешида, рушди босуботу устувори муассисаҳои таҳсилоти олии касбиро дар солҳои наздик таъмин намоянд.
Мусаллам аст, ки рушди маориф бо пешрафти соҳаи илм пайванди ногусастанӣ дорад.
Мо соли 2024-ум бо аҳли илм ва маорифи кишвар ду маротиба мулоқот карда, мушкилот ва дурнамои соҳаро ҳаматарафа таҳлилу баррасӣ намудем ва барои ислоҳи вазъ дастуру супоришҳои қатъӣ додем.
Ҳоло амалисозии онҳо тибқи нақшаи чорабиниҳои тасдиқшуда бомаром идома дорад.
Илова бар ин, вазоратҳои маориф ва илм, рушди иқтисод ва савдо, Академияи миллии илмҳо, Комиссияи олии аттестатсионӣ, академияҳои соҳавӣ ва дигар сохторҳои марбутаро зарур аст, ки «Барномаи давлатии тайёр кардани кадрҳои сатҳи баланди илмӣ барои солҳои 2021 – 2030»-ро дар муддати ду моҳ таҷдиди назар карда, ба Ҳукумати мамлакат пешниҳод намоянд.
Дар шароити рушди босуботи ҳамкориҳои байналмилалӣ ва вусъат ёфтани ҳамгироии Тоҷикистон бо ҷомеаи ҷаҳонӣ талабот ба мутахассисоне, ки сатҳи касбияти баланд дошта, забонҳои хориҷӣ, махсусан, русӣ ва англисиро хуб медонанд, рӯз ба рӯз меафзояд.
Бинобар ин, зарур аст, ки омӯзиши забонҳои хориҷӣ аз зинаи таҳсилоти томактабӣ ба роҳ монда шавад.
Вазорати маориф ва илм вазифадор карда мешавад, ки ҷиҳати таҷдиди назар кардани стандартҳо ва нақшаву барномаҳои таълимӣ, ворид намудани воҳидҳои нави кории омӯзгорони забонҳои хориҷӣ, таҳияи маводи муосири таълимӣ, истифодаи босамари технологияҳои рақамӣ, усулҳои навини омӯзиши забон ва такмили маҳорати касбии омӯзгорон чораҳои қатъӣ андешад.
Ҳамеша дар хотир бояд дошт, ки ҳамаи пешравию пирӯзии ҳар як давлат ва ҷомеаро мактабу маориф ва илму дониш таъмин мекунад.
Масалан, ман як кишвареро медонам, ки чандон бузург нест, вале аз лиҳози иқтисодӣ ва технологӣ бисёр пешрафтаву неруманд аст.
Зеро ин давлат ҳар сол фақат аз фурӯши идеяҳо ва кашфиёту ихтироот, ки маҳсули ақли шаҳрвандони он мебошанд, 35 миллиард доллар фоидаи соф ба даст меорад.
Саҳми хонандагони мактабҳои миёна дар ин дастовард, яъне ихтироот 1 миллиард долларро ташкил мекунад.
Харидорони ин идеяҳо асосан ширкатҳои бузургтарини дунё мебошанд.
Дар баробари ин, бояд гуфт, ки сабаби асосии бадбахтии ҳар як миллат ва давлат эътибор надодан ба сифати мактабу маориф, саҳлангорӣ кардан ба тарбияи кӯдак аз хурдсолӣ ва фароҳам наовардани муҳити мусоид барои таълиму тарбия мебошад.
Яъне то вақте, ки тамоми ҷомеа ба мактаб ва низоми маориф рӯй наоварад, миллат дастнигар, хору зор, таҳқиргашта ва афроди он моил ба ҳама гуна ҷиноятҳои сангину пешгӯйинашаванда боқӣ хоҳанд монд.
Аз ин лиҳоз метавон хулоса кард, ки сифати давлат на ба шумораи аҳолӣ, балки ба сифати аҳолӣ вобаста мебошад.
Бинобар ин, ташаббус дар ин самт бояд пурра дар дасти давлат бошад.
Маҳз барои ҳамин ман аз рӯзҳои аввали роҳбарии худ ба масъалаи илму маориф эътибори доимӣ ва аввалиндараҷа медиҳам.
Вакилони муҳтарам!
Ҳозирини гиромӣ!
Иқдомоти дар замони соҳибистиқлолӣ амалинамудаи Хукумати мамлакат ба рушди фарҳанг, ҳифзи меросу анъана ва суннату арзишҳои миллӣ ва дар натиҷа ба раванди болоравии сатҳи маънавиёти ҷомеа такони бузург бахшиданд.
Дар робита ба ин, бори дигар таъкид мекунам, ки фарҳанг ҳастии миллат аст.
Агар соли 2000-ум аз буҷети давлатӣ барои соҳаи фарҳанг ва варзиш ҳамагӣ 13 миллион сомонӣ ҷудо шуда бошад, пас дар соли 2024-ум ин нишондиҳанда 1 миллиарду 716 миллион сомониро ташкил дод.
Тайи 33 соли истиқлоли давлатӣ дар кишвар 18 театр, 50 қасри фарҳанг, 14 мактаби санъат, 126 китобхона, 61 боғи фарҳангу фароғат ва 20 осорхона бунёд карда шуд, ки имрӯз ҳамаи онҳо ба мардуми Тоҷикистон хизмат карда истодаанд.
Танҳо дар се соли охир дар доираи омодагӣ ба ҷашни 35-солагии истиқлоли давлатӣ 167 иншооти фарҳангу фароғат бунёду азнавсозӣ ва аз таъмири асосӣ бароварда шуд.
Имрӯзҳо аз ҳисоби маблағҳои буҷети давлатӣ сохтмон ва барқарорсозии 14 муассисаи соҳаи фарҳанг идома дорад.
Аз ҷумла сохтмони бинои Вазорати фарҳанг ва Театри миллӣ дар пойтахти мамлакат босуръат идома дорад ва мо ният дорем, ки онҳоро дар рӯзҳои ҷашни 35-умин солгарди истиқлоли давлатӣ мавриди баҳрабардорӣ қарор диҳем.
То имрӯз мо Китобхонаи миллӣ сохтем, шабакаҳои махсуси телевизионӣ ташкил намудем, беш аз 100 ёдгории таърихиву фарҳангии дараҷаи миллӣ ва байналмилалиро таъмиру азнавсозӣ кардем, Агентӣ оид ба ҳифзи ёдгориҳои таърихиву фарҳангӣ таъсис додем ва бисёр корҳои дигарро ба анҷом расонидем.
Ман ин корҳоро барои он гуфта истодаам, ки роҳбарони шаҳру ноҳияҳо ибрат гиранд ва андеша кунанд.
Муассисаҳои соҳаи фарҳанг бояд дар маркази диққати онҳо қарор дошта бошанд.
Зеро фарҳанги миллӣ, ки заиф шуд, ҷояшро фарҳанги бегона пур мекунад.
Бо вуҷуди корҳои амалигардида, ҳоло дар кишвар 75 муассисаи садамавӣ ва 368 муассисаи таъмирталаби соҳаи фарҳанг вуҷуд дорад, ки ин масъала ҳалли фавриро тақозо менамояд.
Ба Вазорати фарҳанг ва мақомоти иҷроияи ҳокимияти давлатии вилоятҳо ва шаҳру ноҳияҳо дастур дода мешавад, ки то ҷашни 35-солагии истиқлоли давлатӣ камбудиву мушкилоти ҷойдоштаи соҳаро пурра бартараф намоянд.
Роҳбарони шаҳру ноҳияҳо вазифадор карда мешаванд, ки дар ин муддат дар маркази ҳар як шаҳру ноҳияи мамлакат барои истеъдодҳои наврасу ҷавон як мактаби мусиқӣ сохта, ба истифода диҳанд.
Назорати иҷрои дастури мазкур ба зиммаи Дастгоҳи иҷроияи Президенти мамлакат вогузор карда мешавад.
Мо дар соҳаи фарҳанг истеъдодҳои зиёде дорем, ки гулчин ва тарбия кардани онҳо вазифаи мову шумост.
Дар шаш сол дар озмуни «Тоҷикистон – Ватани азизи ман» 21 ҳазору 500 нафар иштирок карда, қариб 500 нафари онҳо соҳиби ҷойҳои якум, дуюм ва сеюм гардидаанд.
Дар озмунҳои дигар, аз ҷумла «Фурӯғи субҳи доноӣ китоб аст», «Илм фурӯғи маърифат» ва «Тоҷикон – оинаи таърихи миллат» низ то имрӯз 2 миллиону 60 ҳазор нафар шаҳрвандони кишвар, хусусан, наврасону ҷавонон иштирок карда, қариб 1000 нафар соҳиби шоҳҷоиза, ҷойҳои намунавӣ ва ҷоизаҳои пулӣ гардидаанд.
Тоҷикистон дар ҳамкорӣ бо ЮНЕСКО ба хотири гиромидошту арҷгузорӣ ба нобиғаҳои миллат, ҳифзи арзишҳои фарҳанги миллӣ ва муаррифии шоистаи онҳо дар арсаи байналмилалӣ талошҳои пайваста ба харҷ медиҳад.
Моро зарур аст, ки ҳифзи арзишҳои таърихиву фарҳангии миллати худ ва муаррифии боз ҳам бештари онҳоро дар арсаи байналмилалӣ ҳадафмандона идома диҳем.
Бо ин мақсад, вазоратҳои корҳои хориҷӣ ва фарҳанг маводи заруриро вобаста ба таҷлили 2550-солагии Эъломияи ҳуқуқи башари Куруши Кабир омода ва ба ЮНЕСКО пешниҳод намоянд.
Ҳозирини гиромӣ!
Ҳукумати мамлакат барои таъмин намудани фаъолияти босамари муассисаҳои соҳаи тандурустӣ ва баланд бардоштани сатҳу сифати хизматрасониҳои тиббӣ ба аҳолӣ тадбирҳои заруриро амалӣ гардонида истодааст.
Дар соли 2025-ум барои соҳаи тандурустӣ аз ҳисоби буҷети давлатӣ 4,3 миллиард сомонӣ пешбинӣ гардидааст, ки нисбат ба соли 2024-ум 840 миллион сомонӣ зиёд мебошад.
Тайи чанд соли охир мо бинои Вазорати тандурустӣ ва ҳифзи иҷтимоии аҳолиро, ки кормандони он дар шароити бисёр номусоид фаъолият мекарданд, инчунин, биноҳои ду муассисаи бузурги таҳсилоти олии тиббӣ – Донишгоҳи давлатии тиббии Тоҷикистон ба номи Абӯалӣ ибни Сино ва Донишгоҳи давлатии тиббӣ дар вилояти Хатлонро бо беҳтарин шароит бунёд карда, ба истифода додем.
Инчунин, даҳҳо беморхона ва дигар муассисаҳои тиббиро, ки 70 – 80 сол пеш сохта шуда буданд, таҷдиду азнавсозӣ ва бо таҷҳизоти замонавӣ таъмин намудем.
Умуман, дар 33 соли соҳибистиқлолӣ, ғайр аз таъмиру таҷдиди муассисаҳои мавҷудаи соҳаи тандурустӣ, бо истифода аз ҳамаи имкониятҳо 3076 муассисаи нави тиббӣ бунёд карда шуд.
Бо вуҷуди корҳои амалигардида, ба роҳбарияти Вазорати тандурустӣ ва ҳифзи иҷтимоии аҳолӣ, вилоятҳо ва шаҳру ноҳияҳо супориш дода мешавад, ки дар ҳамкорӣ бо соҳибкорону сармоягузорон ҷиҳати то ҷашни 35-солагии истиқлоли давлатӣ пурра бартараф намудани мушкилоту масъалаҳои муассисаҳои тандурустӣ тадбирҳои мушаххас андешанд.
Тайёр намудани мутахассисон ва бо кадрҳои баландихтисос таъмин намудани муассисаҳои тиббӣ яке аз масъалаҳои асосӣ ва афзалиятноки соҳаи тандурустӣ мебошад.
Ман зимни вохӯриҳои худ масъалаҳои норасоии мутахассисон, паст будани сифати доруворӣ ва истифодаи самараноки таҷҳизоти ҳозиразамони тиббиро борҳо таъкид карда будам.
Роҳбарону масъулони соҳа вазифадоранд, ки барои ислоҳи камбудиҳои ҷойдошта, таъмин намудани рушди бомароми соҳа ва тарбияи кадрҳои баландихтисос тадбирҳои зарурӣ андешида, хизматрасонии босифати тиббӣ ва фаъолияти босамари муассисаҳои тиббиро таъмин намоянд.
Ҳамватанони азиз!
Бо шуғли пурмаҳсул таъмин намудани аҳолӣ яке аз ҳадафҳои стратегии давлат муайян гардидааст.
Дар замони соҳибистиқлолӣ дар соҳаҳои мухталифи иқтисоди кишвар беш аз 4,1 миллион ҷойи корӣ таъсису барқарор карда шудааст.
Бо мақсади танзими самараноки бозори меҳнат зарурати таҳияи сиёсати фаъоли шуғли аҳолӣ ва механизмҳои самарабахши ташкиливу иқтисодии бунёди ҷойҳои нави корӣ дар ҳамаи соҳаҳои иқтисодиёт ба миён омадааст.
Аз ин рӯ, бо шуғли пурмаҳсул таъмин намудани аҳолӣ ҳамчун яке аз ҳадафҳои стратегӣ бояд зери таваҷҷуҳи доимии тамоми сохторҳои давлатӣ ва бахши хусусӣ қарор дода шавад.
Дар ин замина, Ҳукумати мамлакат, роҳбарони вазорату идораҳо, раисони вилоятҳо ва шаҳру ноҳияҳо вазифадоранд, ки тамоми имкониятҳоро барои дар панҷ соли оянда дар ҳамаи соҳаҳои иқтисоди миллӣ таъсис додани беш аз 1 миллиону 400 ҳазор ҷойи кории нав сафарбар созанд.
Илова бар ин, дар муҳлати ду сол барои пурра ба кор даровардани корхонаҳое, ки аз фаъолият бозмондаанд, чораҷӯйӣ карда, оид ба корҳои анҷомдодашуда ба Ҳукумати мамлакат ҳисобот диҳанд.
Аз ҳисоби ҷавонон омода намудани кадрҳои баландихтисос ва бо ҷойи кор таъмин кардани онҳо яке аз вазифаҳои муҳим мебошад.
Барои ҳалли ин масъала вазоратҳои меҳнат, муҳоҷират ва шуғли аҳолӣ, рушди иқтисод ва савдо, маориф ва илм, Кумита оид ба таҳсилоти ибтидоӣ ва миёнаи касбӣ, дигар вазорату идораҳои марбута бояд барномаи миёнамуҳлати барои соҳаҳои иқтисодиёти мамлакат тайёр кардани кадрҳои соҳибихтисосро аз ҳисоби ҷавонон таҳия ва амалӣ намоянд.
Дар солҳои соҳибистиқлолӣ дар аксари шаҳру ноҳияҳои кишвар марказҳои таълими калонсолон таъсис дода, то имрӯз дар онҳо беш аз 700 ҳазор шаҳрвандон ба омӯхтани касбу ҳунар ва забонҳои хориҷӣ фаро гирифта шудаанд.
Дар ин давра зиёда аз 1 миллиону 100 ҳазор нафар сокинони кишвар дар муассисаҳои таҳсилоти ибтидоии касбӣ ва марказҳои таълими калонсолон ба омӯхтани касбу ҳунар ва забонҳои хориҷӣ фаро гирифта шудаанд.
Илова бар ин, имрӯз дар 54 муассисаи касбомӯзии калонсолон 80 000 шаҳрвандон ба омӯхтани касбу ҳунар машғул мебошанд.
Танҳо дар як соли охир 4 маркази касбомӯзию хизматрасонӣ ва рушди малакаҳо мавриди истифода қарор дода шуд, ки фаъолияти онҳо дар соҳибкасб гардонидани шаҳрвандон ва бо сертификатҳои байналмилалӣ таъмин кардани касбомӯзон нақши муҳим хоҳад дошт.
Ҳоло сохтмони боз ду марказ идома дошта, соли оянда ба истифода дода мешавад.
Марказҳои зикршуда метавонанд дар як сол беш аз 8000 нафар сокинони мамлакатро ба касбомӯзӣ ва забономӯзӣ фаро гиранд.
Ин раванд, бо дарназардошти ҳамасола афзоиш ёфтани шумораи аҳолии қобили меҳнат, бояд тақвият дода шавад.
Бо мақсади соҳибкасб намудани аҳолии кишвар ва рақобатнок гардонидани қувваи корӣ Вазорати меҳнат, муҳоҷират ва шуғли аҳолӣ вазифадор карда мешавад, ки якҷо бо мақомоти иҷроияи маҳаллии ҳокимияти давлатӣ ва дар ҳамкорӣ бо шарикони рушд дар ҳамаи шаҳру ноҳияҳои сераҳолии кишвар таъсис додани марказҳои касбомӯзиву хизматрасонӣ ва рушди малакаҳоро таъмин намояд.
Таълим дар ин марказҳо мутобиқ ба стандартҳои байналмилалӣ ба роҳ монда, ҳар сол дар онҳо фаро гирифтани на кам аз 120 ҳазор нафар шаҳрвандон таъмин карда шавад.
Илова бар ин, Кумита оид ба таҳсилоти ибтидоӣ ва миёнаи касбӣ дар панҷ соли оянда ба 210 ҳазор нафар расонидани омодасозии мутахассисони касбу кори гуногунро бо сифати баланд дар муассисаҳои таҳсилоти ибтидоӣ ва миёнаи касбӣ таъмин намояд.
Яъне дар панҷ соли оянда дар ҳамаи муассисаҳои зикргардида беш аз як миллион шаҳрвандон бояд ба омӯхтани касбу ҳунар ва забонҳои хориҷӣ фаро гирифта шаванд.
Бо дарназардошти равандҳои муосир, вазоратҳои меҳнат, муҳоҷират ва шуғли аҳолӣ, корҳои хориҷӣ, рушди иқтисод ва савдо ҷиҳати ҳалли масъалаи гуногунсамти муҳоҷирати меҳнатӣ ва дигар масъалаҳои дар ин самт мавҷуда тадбирҳои судманд андешанд.
Вакилони муҳтарам!
Дар қалби ҷавонон ҳамчун қувваи асосии пешбарандаи ҷомеа бедор намудани ҳисси ватандӯстиву ватанпарастӣ, арҷгузорӣ ба забон, таъриху фарҳанг ва тамаддуни миллӣ, баланд бардоштани нақш ва мавқеи онҳо дар ҷомеа аз ҷумлаи вазифаҳои муҳимми давлату Ҳукумат мебошад.
Ҷавонон қишри фаъолтарини ҷомеа ва идомадиҳандаи кору пайкори насли калонсол мебошанд ва маҳз онҳо масъулияти фардои кишвари соҳибистиқлоли худро ба дӯш хоҳанд гирифт.
Мо ифтихор дорем, ки ҷавононамон нисбат ба Ватан меҳру муҳаббати самимӣ доранд, Ватанро сидқан дӯст медоранд, ба арзишҳо ва муқаддасоти миллӣ арҷ мегузоранд иродаи мустаҳкам доранд ва сиёсати пешгирифтаи давлату Ҳукумати мамлакатро бо ҳисси баланди миллӣ ва эҳсоси худшиносиву худогоҳӣ дастгирӣ мекунанд.
Мо аз ҷавонони кишвар умеди бузург дорем, ташаббусҳои созандаашонро минбаъд низ ҳамаҷониба дастгирӣ мекунем ва аз фаъолияти онҳо ба хотири рушду таҳкими давлатдории миллиамон ҳамеша қадрдонӣ менамоем.
Ҳоло 61 фоизи шумораи умумии кормандонро дар кишвар ҷавонон ташкил медиҳанд.
Ин нишондиҳанда дар хизмати давлатӣ 49 фоиз мебошад.
Мо минбаъд низ ба ҷавонон ҳамчун неруи боэътимод ва такягоҳи устувор таваҷҷуҳ хоҳем кард, зеро ояндаи миллату давлат аз онҳо вобаста мебошад.
Дар баробари ин, ҷаҳони пуртазоду ноороми муосир ҷавонони кишварро водор месозад, ки аз таҳаввулоти босуръати сайёра ҳамеша огоҳ бошанд, худ ва ҳамсолонашонро аз таъсири мафкураи радикаливу ифротӣ ва хурофотпарастӣ эмин нигоҳ доранд, барои ҳифзи истиқлолу озодии сарзамини аҷдодӣ, сулҳу оромӣ, суботи сиёсӣ ва ваҳдати миллӣ ҳамеша омода бошанд.
Вобаста ба ин, бори дигар таъкид месозам, ки хурофот ҷаҳолат аст ва ҷаҳолат ба ҷомеа танҳо бадбахтӣ меоварад.
Бовар дорам, ки ҷавонони ватандӯсти мо минбаъд низ бо илму донишҳои замонавӣ, касбу ҳунарҳои муосир ва саъю талоши навҷӯёнаи худ барои рушди илму инноватсия ва боз ҳам таҳким ёфтани нуфузи кишварамон дар арсаи байналмилалӣ саҳми арзишманд мегузоранд.
Мо ба хотири таъмини саломатии аҳолӣ, хусусан, наврасону ҷавонон, таблиғи тарзи ҳаёти солим, оммавигардонии варзиш ва муаррифии давлату миллат дар арсаи байналмилалӣ соҳаи варзишро низ ҳамчун самти муҳимми фаъолияти давлатдорӣ дастгирӣ менамоем.
Бо ин мақсад дар давоми солҳои соҳибистиқлолӣ беш аз 10 ҳазор иншооти соҳаи варзиш бунёд карда шуд, ки нисбат ба 70 соли сохти гузашта даҳҳо баробар зиёд мебошад.
Масъалаи нигоҳубин ва дар ҳолати хуб нигоҳ доштани онҳо бояд ҳамеша дар мадди назари роҳбарони шаҳру ноҳияҳо ва масъулини соҳа бошад.
Мо аз қабул гардидани пешниҳодамон аз ҷониби Созмони Милали Муттаҳид, тавассути қатъномаи махсус эълон доштани Рӯзи ҷаҳонии футбол ва дастовардҳои варзишгарони тоҷик дар Бозиҳои тобистонаи олимпии Париж – 2024-ум ифтихор мекунем.
Инчунин, ҷаҳонӣ шудани гӯштини миллии тоҷикӣ низ боиси ифтихору шараф ва дар айни замон масъулияти мо дар самти муаррифии бештари он дар дохил ва хориҷи кишвар мебошад.
Ҳамватанони азиз!
Дар фарҳангу тамаддуни мо – тоҷикон иззату эҳтироми зан – модар ҳамеша ҷойгоҳи хос дорад.
Вале бояд гуфт, ки мақому манзалати занону бонувон ва нақши онҳо дар эъмори давлати муосир ва рушди ҷомеа маҳз дар замони соҳибистиқлолӣ воқеан боло рафтааст.
Ҳоло дар кишвар 25 фоизи хизматчиёни давлатӣ, 73 фоизи кормандони соҳаи маориф, 71 фоизи кормандони соҳаи тиб, 47 фоизи кормандони соҳаи фарҳанг, 37 фоизи олимон ва 30 фоизи соҳибкоронро бонувону занон ташкил медиҳанд.
Имрӯз беш аз 110 ҳазор бонувону занони кишвар ба фаъолияти соҳибкорӣ машғул мебошанд.
Дар замони соҳибистиқлолӣ зиёда аз 280 ҳазор нафар духтарон муассисаҳои таҳсилоти олиро хатм кардаанд, яъне соҳиби маълумоти олӣ гардидаанд.
Аз оғози ҷорӣ гардидани квотаи президентӣ, яъне дар 28 соли охир 11 ҳазору 600 нафар духтарон муассисаҳои таҳсилоти олиро бо квотаи президентӣ хатм кардаанд.
Илова бар ин, зиёда аз 35 ҳазор духтарону бонувон муассисаҳои таҳсилоти олии кишварҳои хориҷиро хатм карда, соҳибмаълумот шудаанд.
Ҳоло аз 214 ҳазор нафар донишҷӯёни муассисаҳои таҳсилоти олии касбии кишвар 90 ҳазор нафар ё 42 фоизро духтарон ташкил медиҳанд.
Мо ба азму ирода ва масъулиятшиносии бонувону духтарони тоҷик ҳамчун неруи бузурги ҷомеа эътимоди комил дорем ва дастгирии ҳамаҷонибаи онҳоро идома медиҳем.
Соли ҷорӣ ман бо фаъолон, намояндагони ҷомеа ва ходимони дини кишвар мулоқоти махсус доир карда, вобаста ба масъалаҳои муҳимми ҳаёти ҷомеа муфассал ва кушоду равшан ибрози назар намудам.
Дар мулоқоти зикршуда бори дигар андешаҳои худро оид ба мазмуну моҳият ва зарурату манфиати қабули қонунҳои миллӣ – «Дар бораи танзими ҷашну маросим дар Ҷумҳурии Тоҷикистон» ва «Дар бораи масъулият барои таълиму тарбияи кӯдак» муфассал баён кардам.
Бовар дорам, ки бонувону занон ва модарону духтарони азизи мо дар амалисозии талаботу муқаррароти қонунҳои миллӣ, пешгирӣ кардани бегонапарастӣ, аз ҷумла сару либос ва ойинҳои барои мардуми мо бегона, ба камол расонидани наслҳои солим, таҳкими сулҳу субот дар ҷомеа, пешрафти давлат ва ободии Ватан минбаъд низ саҳми арзишманди худро мегузоранд.
Зеро онҳо эҳёкунандаву нигоҳдоранда ва тарғибкунандаву посдорандаи беҳтарин суннату анъанаҳои миллӣ ва расму оинҳои асилу бостонии халқамон мебошанд.
Ҳозирини арҷманд!
Муҳлати ваколати Маҷлиси миллӣ ва Маҷлиси намояндагони Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон даъвати шашум ба охир мерасад.
Барои фаъолияти пурсамар ба аъзои Маҷлиси миллӣ ва вакилони Маҷлиси намояндагон миннатдории худро изҳор менамоям.
Бо фармони Президенти мамлакат аз 4-уми декабри соли 2024 интихоботи вакилон ба Маҷлиси намояндагони Маҷлиси Олӣ ва маҷлисҳои маҳаллӣ рӯзи 2-юми марти соли 2025 таъин гардид.
Интихоботи дарпешистода бояд тибқи Конститутсия ва қонунҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон шаффофу озод ва дар сатҳи баланд баргузор гардад ва интихобкунандагон номзадҳои арзандаи худро интихоб намоянд.
Дар робита ба ин, таъкид менамоям, ки рушди устувори иқтисодиву иҷтимоии мамлакат, суботи сиёсӣ ва оромиву осудагии мардуми Тоҷикистон аз таъмини амнияти миллӣ вобаста мебошад.
Яъне таъмин намудани амнияти давлат ва ҷомеа дар шароити имрӯза зарурат ва аҳаммияти аввалиндараҷа дорад.
Ҳукумати мамлакат ва сохтору мақомоти марбута дар ин самт тамоми чораҳоро меандешанд.
Аз ҷумла ба масъалаҳои омода кардани мутахассисони ба талаботи шароити муосир ҷавобгӯй барои мақомоти ҳифзи ҳуқуқ ва сохторҳои низомӣ, баланд бардоштани сатҳи касбият ва маҳорату малакаи онҳо, инчунин, таҳкиму тақвияти пояҳои моддиву техникии ҷузъу томҳои ҳарбӣ ва мақомоти ҳифзи ҳуқуқ минбаъд низ эътибори аввалиндараҷа дода мешавад.
Дар ин ҷода, мубориза бо терроризм ва экстремизм самти афзалиятнок ба шумор меравад, зеро ин зуҳурот ҳоло ба хатари глобалӣ мубаддал гардида, тамоми аҳли башарро ба ташвишу нигаронӣ овардааст.
Бо дарназардошти ин вазъ, моҳи майи соли 2018 бо ташаббуси Тоҷикистон ва дар ҳамкорӣ бо Созмони Милали Муттаҳид ва дигар созмону кишварҳо дар шаҳри Душанбе Конфронси байналмилалии сатҳи баланд дар мавзӯи «Муқовимат бо терроризм ва ифротгароии хушунатомез», ки номи «Раванди Душанбе»-ро гирифтааст, баргузор гардид.
Дар ин ҳамоиш Тоҷикистон мавқеи устувори худро дар хусуси ба роҳ мондани ҳамкориҳои густурда ва ҳамоҳангшудаи байналмилалӣ иброз намуд.
Зеро ҳамоҳангии фаъолият дар миқёси байналмилалӣ ва минтақавӣ ба эҷоди механизми боэътимоди муборизаи муштарак бар зидди хавфу таҳдидҳои амниятӣ мусоидат менамояд.
Ҳозирини муҳтарам!
Вазъи ноором ва равандҳои пуртазоду мураккаб дар минтақаҳои гуногуни ҷаҳон, ки пайомадҳои буҳронии сиёсиву иқтисодӣ доранд, ҳамоно боиси нигаронӣ мебошанд.
Гузашта аз ин, ҷомеаи байналмилалӣ ҳанӯз дар масири дарёфти роҳҳои муносиби ҳалли хавфу таҳдидҳои глобалии марбут ба тағйири иқлим қарор дорад.
Бо дарназардошти ин омилҳо, моро зарур аст, ки зимни пешбурди сиёсати хориҷӣ саъю талошамонро дар ҳамбастагӣ бо ҷомеаи ҷаҳонӣ барои расидан ба ҳадафҳои созанда ҷиҳати пойдории сулҳу субот ва тавсеаи ҳамкориҳои гуногунҷанба тақвият диҳем.
Иштироки фаъол дар равандҳои ҷаҳонӣ бо мақсади ҳалли масъалаҳои умдаи аҳли башар аз авлавиятҳоест, ки дар сиёсати хориҷии Тоҷикистон роҳандозӣ мегарданд.
Моҳи июни соли ҷорӣ дар Душанбе Конфронси сеюми байналмилалӣ дар соҳаи об доир гардид.
Кишвари мо дар идомаи ташаббусҳои созандаи худ дар арсаи байналмилалӣ доир ба пешбурди мавзӯъҳои обу иқлим соли 2025-ум дар ҳамкорӣ бо Созмони Милали Муттаҳид мизбони аввалин Конфронси байналмилалии сатҳи баланд оид ба ҳифзи пиряхҳо хоҳад буд.
Мо бояд ҳамкориҳоро дар самти обу ҳифзи пиряхҳо, баррасии пайомадҳои тағйирёбии иқлим ва коҳиш додани хавфи офатҳои табиӣ дар доираи имкониятҳои мавҷуда идома дода, ҷиҳати тақвияти ҳамкориҳои байналмилалӣ дар қолаби «Раванди оби Душанбе» тадбирҳои зарурӣ андешем.
Стратегияи кишвари мо зимни рушду тавсеаи муносибатҳо бо давлатҳои Осиёи Марказӣ минбаъд низ дар заминаи ҳусни эътимод ва самимият бо ҳадафи мусоидат дар таҳкими фазои сулҳу субот ва таъмин намудани рушду пешрафти муштарак дар минтақа бунёд мегардад.
Тоҷикистон тавсеаи муносибатҳоро бо кишварҳои узви Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил аз авлавиятҳои сиёсати хориҷии худ медонад.
Тоҷикистон дар заминаи сиёсати хориҷии «дарҳои кушода» ва таҷрибаи ҳамкории беш аз се даҳсола бо кишварҳои Аврупо, Амрико, Осиё, Ховари Миёна ва давлатҳои дигар қитъаҳои дунё омодагии хешро ҷиҳати идомаи таҳкими муносибатҳои гуногунҷанба бо онҳо ҳам дар сатҳи дуҷониба ва ҳам дар қолабҳои бисёрҷониба изҳор мекунад.
Бо ин мақсад, мо аз тавсеаи робитаҳо, бахусус, дар самтҳои рушди «иқтисоди сабз», ҳифзи муҳити зист, технологияҳои навин, ҷалби сармоя ва тиҷорат истиқбол менамоем.
Мехоҳам махсус таъкид намоям, ки масъалаҳои вобаста ба ҳимояи ҳуқуқу озодӣ, шаъну шараф ва манфиатҳои шаҳрвандони Тоҷикистон дар хориҷи кишвар аз вазифаҳои афзалиятноки давлат мебошанд.
Тоҷикистон ҳамкориҳои созанда ва қобили дурнаморо дар доираи созмонҳои байналмилаливу минтақавӣ, аз ҷумла Созмони Милали Муттаҳид, созмонҳои байналмилалии молиявӣ ва шарикони рушд густариш медиҳад.
Дар ин росто, кишвари мо робитаҳои худро бо Созмони ҳамкории Шанхай, Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил, Созмони Аҳдномаи амнияти дастҷамъӣ, Созмони ҳамкории исломӣ, Созмони ҳамкории иқтисодӣ ва дигар сохторҳои марбут ба равобити бисёрҷониба вусъат бахшида, ҷиҳати идомаи иштироки фаъол дар равандҳои ҷаҳонӣ ва қолабҳои гуногуни байналмилалӣ талош меварзад.
Мо минбаъд низ барои расидан ба ҳадафҳои муайянгардида ва тавсеаи ҳамкориҳои созандаву дарозмуддат бо ҳамаи кишварҳои олам ва шарикони байналмилалии худ тадбирҳои зарурӣ меандешем.
Муҳтарам аъзои Маҷлиси миллӣ ва
вакилони Маҷлиси намояндагон!
Ҳамватанони азиз!
Дар паёми имрӯзаи Роҳбари давлат дастовардҳои ноилшудаи Тоҷикистон тайи вақтҳои охир, хусусан, дар панҷ соли гузашта баён гардиданд.
Ҳамчунин, вазифаҳо барои таҳким бахшидану афзун гардонидани онҳо ва бартараф намудани мушкилоту монеаҳое, ки дар ҳаёти ҷомеа ва давлати мо мавҷуданд, мушаххас карда шуданд.
Мехоҳам бо ифтихору қаноатмандӣ изҳор намоям, ки дастоварду пешравиҳои то имрӯз ноилгардидаи мо, пеш аз ҳама, натиҷаи талошу заҳмати мардуми шарифи кишвар мебошанд.
Бинобар ин, ба тамоми мардуми сарбаланду шарафманди мамлакат барои заҳмати аҳлона ва содиқонаву софдилона сипосу миннатдорӣ баён менамоям.
Дар баробари ин, хотирнишон месозам, ки иҷрои вазифаҳои гузошташуда ва бартараф намудани камбудиву мушкилоти мавҷуда аз тамоми халқи Тоҷикистон ва дар навбати аввал, аъзои Ҳукумат, вакилони мардумӣ, роҳбарони вилоятҳо ва шаҳру ноҳияҳо, хизматчиёни давлатӣ, аҳли зиё ва фаъолони ҷомеа заҳмату талоши боз ҳам бештарро тақозо мекунад.
Мо вазифадорем, ки ба хотири пешрафти давлати соҳибистиқлоламон, ободии Ватани аҷдодиамон ва мунтазам беҳтар гардидани сатҳу сифати зиндагии ҳар як хонадони мардуми шарафманди Тоҷикистон ҳар рӯз ва ҳамеша саъю талош намоем.
Хусусан, мо бояд тамоми саъю талоши худро ба хотири амалӣ намудани корҳои ба ифтихори 35-солагии истиқлоли давлатӣ пешбинигардида, яъне ободии Ватанамон, пешрафти давлатамон ва боз ҳам беҳтар гардидани шароити зиндагии мардумамон равона созем.
Мо бояд мисли ҳамеша сарҷамъу муттаҳид бошем, Ватанамонро сидқан дӯст дорем, онро соҳибӣ кунем, ҳисси баланди миллӣ дошта бошем, аз тоҷик будани худ ифтихор намоем ва доим дар фикри фарзандони худ, хушбахтиву осоиши онҳо, ободии Ватан, миллат ва давлати хеш бошем.
Ман ба ояндаи дурахшони Тоҷикистони маҳбубамон эътимоди комил дорам.
Зеро ба иттиҳоду сарҷамъӣ, ваҳдати миллӣ, ватандӯстиву ватанпарастӣ ва саъю талоши хастагинопазири ҳар фарди ҷомеа эътимоду итминон дорам.
Хуб медонам, ки мо бо чунин мардуми ватандӯсту заҳматкаш тамоми нияту нақшаҳои некамонро дар солҳои наздиктарин амалӣ мегардонем ва Тоҷикистони азизамонро ба як кишвари пешрафтаву неруманд ва ободу сарсабз табдил медиҳем.
Дар ин ҷодаи пуршараф ба кулли мардуми шарифи Тоҷикистон ва ҳамаи шумо – ҳозирини гиромӣ тандурустӣ ва барори кор орзу менамоям.
Бо истифода аз фурсат, тамоми мардуми шарифи Тоҷикистон, ҳамватанони бурунмарзиамон ва ҳамаи шумо – ҳозирини арҷмандро ба муносибати Соли нави мелодии 2025-ум, ки ҳоло мо дар остонаи он қарор дорем, самимона табрик мегӯям.
Ба ҳар як хонадони мардуми фарҳангиву тамаддунсози тоҷик хушбахтӣ, хонаободӣ ва иқболи нек орзу менамоям.
Саломат бошед!

2024-12-30 10:22:42

ҲУНАРВАРЕ АЗ ТАБОРИ ОЗОДАГОН

Бо таъкиди арҷгузорӣ ба хидматҳои мондагори аҳли фарҳангу ҳунар Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон иброз намудаанд, ки санъат аст, ки бо нури хеш роҳи мардумонро равшан сохта, боиси ҳастиву пойдории миллат, таърих, забон ва адабиёту фарҳанг гардидааст.
Дар ин радиф бо ибтикори мақомоти иҷроияи маҳаллии ҳокимияти давлатии шаҳри Панҷакент ва мусоидати мақомоти иҷроияи ҳокимияти давлатии вилояти Суғд 65-солагии Ҳунарманди шоистаи Тоҷикистон, шашмақомсарои маъруф, шодравон Олим Бобоев бо зиёрати марқади ӯ, баргузории конфронси илмӣ-амалӣ, маросими номгузории Кохи фарҳанги шаҳр ба номи ин овозхони мумтоз, пардабардорӣ аз рӯи лавҳаи ёдгорӣ ва нимпайкарааш дар даромадгоҳи ин кохи мӯҳташам, маҳфили фарҳангӣ таҳти унвони “Гулбонги “Шашмақом” бо иштироки санъатшиносон ва аҳли адабу фарҳанг ва ҳаводорони ҳунари нотакрораш аз пойтахти мамлакат- шаҳри Душанбе, маркази вилояти Суғд ва шаҳр баргузор шуд.
Дар суханронии раиси шаҳр Абдухолиқ Холиқзода, санъатшиносон, аз ҷумла Ҳунарпешаи халқии Тоҷикистон, барандаи ҷоизаи давлатии ба номи Рӯдакӣ, бастакори номвар Қудратулло Яҳёев, корманди шуъбаи санъатшиносии Академияи миллии илмҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон Сайдулло Убайдуллоев, раиси намояндагии Иттифоқи композиторони Тоҷикистон дар вилояти Суғд Назира Ғайбуллозода ва дигарон аз хидматҳои мондагори Олим Бобоев дар рушди “Шашмақом”, эҷоди оҳангҳои марғуб аз ҷониби ӯ, вижагиҳои сабку услуби овозхонӣ, интихоби матнҳо бар осори шоирони классик ва муосири тоҷику форс, муаррифии мусиқии классикии тоҷик дар озмуну ҳамоишҳои байналмилалии мусиқӣ, маъруфият дар байни ҳаводорони сершумор, мактаби овозхонииаш ва дигар ҷанбаҳои эҷодиёт ва шахсияти шодравон ёдоварӣ шуд.
Меҳмонон ва иштирокчиёни ҷашнвора иқдоми мақомоти иҷроияи маҳаллии ҳокимияти давлатии шаҳрро дар баргузории он ва нашри маҷмӯаи мақолаю ёддоштҳо дар бораи ин ҳунарманди нотакрор ва озодманишро бо номи “Ҳунарваре аз табори озодагон”, бо қарори Маҷлиси вакилони халқи вилояти Суғд ба номи Олим Бобоев номгузорӣ шудани Кохи фарҳанги шаҳрро иқдоми шоиста дар роҳи бузургдошти ҳунари овозхонию бастакории ӯ, арҷгузорӣ ба шоҳасари безаволи мусиқии “Шашмақом” унвон намуданд.
Таъкид шуд, ки ба василаи баргузории конфронс ва маҳфили адабӣ- фарҳангӣ бо ёдоварӣ аз зиндагинома ва ҳунари нотакрори Ҳунарпешаи шоистаи Тоҷикистон, шодравон Олим Бобоев, ҳамзамон арҷгузорӣ ба шоҳасари мондагори «Шашмаќом» ифода ёфта, аҳли ҷомеъа ба гиромидошт ва ҳифзи фарҳанги волои гузаштагон ҷалб карда мешавад.
Дар Кохи фарҳанги шаҳр,ки аз ин ба баъд номи хунёгари беҳамто Олим Бобоевро дорад, маҳфили ҷолиби ҳунарӣ бо бозхонии сурудҳои ӯ бо иштироки ҳунармандони номвари кишвар ва шаҳр баргузор шуд.

2024-12-09 08:07:08

«ҲАФТКӮЛ». Ҷоиз аст, ки ин мавзеи зебои Тоҷикистон ба Феҳристи мероси ҷаҳонии ЮНЕСКО пешниҳод гардад

ДУШАНБЕ, 07.12.2024 /АМИТ «Ховар»/. Дар кӯҳистони Тоҷикистон мавзеъҳое вуҷуд доранд, ки бо табиати зебою нотакрор ҳар бинандаро ба ҳайрат меоранд. Яке аз чунин мавзеъҳои биҳиштосо «Ҳафткӯл»-и нозанин аст, ки бо обҳои сарду фирӯзаранг ва манзараҳои афсункораш дар иҳотаи кӯҳҳои барфпӯши Фону Зарафшон, дар оғӯши ҷангалу марғзорҳои сабзу хуррам зери осмони нилгун доман густурдааст.

«Ҳафткӯл» – муъҷизаи табиат

            Дар кӯҳҳои Фон беш аз 30 кӯли дорои обҳои софу сард мавҷуд буда, аз қуллаҳои барфпӯши кӯҳӣ сарчашма мегиранд. Байни кӯҳҳои осмонбӯс «Ҳафткӯл» воқеъ гардидааст, ки аз дигар кӯлҳо бо ранг ва манзараҳои афсонавиаш фарқ мекунад. «Ҳафткӯл» яке аз зеботарин мавзеъҳои шимоли Тоҷикистон маҳсуб мешавад, ки бо ҳафт кӯли рангорангаш сайёҳонро ҳайрон мекунад. Тобистони соли равон имкон фароҳам омад, ки «Ҳафткӯл»и зебою афсонавиро, ки дар пояҳои кӯҳҳои баланду пурбарфи дараи Шинг ҷойгир буда, беназир аст, тамошо намоям.

            Водии «Ҳафткӯл» маҷмуи кӯлҳое аст, ки ба ёдгориҳои беназири табиати Тоҷикистон дохил буда, яке аз дигаре болотар ҷойгир шуда ва аз ҳамдигар зеботаранд. Ин аст, ки тамошои кӯлҳои баландтар душвор аст, зеро роҳи он мушкилгузар буда, аз ибтидои кӯли «Ҳазорчашма», ки дар баландии 2400 метр воқеъ аст, то анҷоми он тавассути пайроҳаи борик давоми беш аз ним соат пиёда ҳаракат менамоед ва аз тамошои зебоиҳои ин муъҷизаи табиат ангушти ҳайрат мегазед ва ҳатто хасташавиатонро эҳсос наменамоед. «Ҳафткӯл» бо номи кӯлҳои «Марғузорӣ» низ машҳур аст. Сабаби «Марғузор» ном гирифтани мавзеи Ҳафткӯл он аст, ки кӯли аз ҳама калонтарин дар ин ҷо «Марғзор» ном дорад. Кӯлҳои «Марғузорӣ» — «Мижгон», «Соя», «Ҳушёр», «Хурдак», «Нофин», «Марғзор» ва «Ҳазорчашма» силсиламонанд буда, тавассути водии фарохи дарёи Шинг ҷорӣ мешаванд.

Ривоятҳои халқӣ доир ба «Ҳафткӯл»

            Доир ба пайдоиши «Ҳафткӯл» байни мардум ривоятҳое паҳн гардидаанд, ки яке аз онҳо чунин аст:

            Замоне дар дараи Шинг марди оҳангаре сукунат дошт, ки соҳиби 7 духтари соҳибҷамол буд. Рӯзе ҳокими ин мавзеъ духтари хурдии марди оҳангарро дида, шефтаи ҷамоли ӯ мегардад. Падари духтар розӣ буд, ки ӯро ба никоҳи ҳоким дарорад, вале худи духтар намехост, ки ҳамсари ин марди пиронсол гардад. Духтари зирак ба қарор омад, ки барои ба шавҳар баромадан назди хостгорон шартҳои худро мегузорад, зеро бовар дошт, ки ҳокими пир аз иҷрои шарти ӯ ҳеҷ гоҳ баромада наметавонад. Аммо ҳокими солхӯрда шарти гузоштаи духтари марди оҳангарро дар муддати 40 рӯз иҷро намуда, қасри зебои тиллоӣ месозад. Духтари ҷавон дигар чорае наёфта, дар рӯзи тӯй бо пироҳани арӯсӣ худро аз боми қаср ба замин меафканад ва дар ҷойи фавти ӯ кӯли Мижгон пайдо шуда, гӯё дигар кӯлҳо аз ашки хоҳарони ӯ ба вуҷуд омадаанд.

Ривояти дигар: кӯҳҳо пеши роҳи Шинги шӯхро бастанд

            Тибқи ривояти дигар, дарёчаи Шинг беҳад беқарору шӯх буда, ҳеҷ гоҳ намехоҳад байни кӯҳҳо ором ҷорӣ шавад. Аммо ин ба кӯҳҳо писанд намеояд ва пеши роҳи дарёчаро мебанданд ва ба дарёча лозим меояд, ки дар ҳафт ҷо таваққуф карда, баъдан ба водӣ ҷорӣ шавад. Аз лиҳози илмӣ инро ба заминларза марбут медонанд, ки дар натиҷа дар чанд ҷойи Шингдара кӯчиши кӯҳ ба амал меояд ва пеши роҳи дарёча баста мешавад. Ин ҳодисаи табиӣ ба ҳодисаҳои кӯли Сарез ва Искандаркӯл шабоҳат дорад, ки онҳо ҳам дар натиҷаи заминларза ба вуҷуд омадаанд.

Табиати афсонавии Шинг қалби сайёҳонро тасхир намудааст

            Табиати зебою афсонавии водии Шинг қалби ҳар бинандаро беихтиёр тасхир менамояд. Дар ин водӣ дар як вақт чанд фасли солро мушоҳида менамоед. Агар дар даромадгоҳи водӣ фасли тобистон ҳукмфармоӣ дошта бошад, бо тай кардани масофаи зиёди роҳ шумо худро дар оғӯши фасли баҳори сарсабз эҳсос менамоед. Дарахтон гӯё нав барг намудаанд, бӯи муаттари гиёҳу растаниҳои шифобахш ба машом мерасад, тамошои лолахасакҳои ёбоӣ ва дигар гулу буттаҳои табиати кӯҳистон, ки танҳо аз қабзаи муғчаҳо раҳо ва шукуфо гардида, аз насими форами кӯҳистони Шинг мавҷ мезананд, дидаҳоро равшан намуда, нуру зиё ато менамоянд. Ин аст, ки зебоиҳои афсункори ин гӯшаи нотакрори табиати Тоҷикистон сайёҳону ҷаҳонгардонро аз давлатҳои дурдасти ҷаҳон ба худ ҷалб намудаанд. Дар роҳ бо сайёҳони хориҷӣ рӯ ба рӯ гардидем, ки савори дучарха саргарми тамошои қуллаҳои барпӯши каторкӯҳҳои Фону Зарафшон буданд. Бархе аз онҳо дар канори кӯлҳои «Мижгон», «Ҳазорчашма» ва «Марғзор» хайма зада, аз ҳавои тоза, манзараҳои нотакрори табиати кӯҳистони ин водии афсонавӣ ва амвоҷи хурӯшони кӯлҳои «Марғузорӣ» кайфият мебардоштанд.


Сайёҳон аз «Ҳафткӯл» ба «Кӯли калон» ва «Искандаркӯл» сафар мекунанд

            «Дар атрофи кӯлҳои водӣ барои сайёҳон бошишгоҳҳо бунёд гардидаанд, ки ба рушди туризм мусоидат менамоянд»,-мегӯяд роҳбари ширкати сайёҳии «Ҳафткӯл» Шодмонқул Сангинов. То ба ин мавзеъ роҳи мошингард бунёд шудааст. Дар бисёр маврид сайёҳон бо нақлиёти сабукрав то «Ҳафткӯл» омада, аз ҳамин ҷо имкон доранд ба дигар хатсайрҳои сайёҳӣ, аз ҷумла тавассути ағбаи Товасанг ба «Кӯли калон», «Искандаркӯл» ва дигар самтҳо сафар кунанд. Ба «Ҳафткӯл» аз самти шимол 4 дарёчаи шӯх ҷорӣ мешавад, ки ҳар яке то 10 километр дарозӣ дорад.

«Мижгон»- арӯси нозанини Шинг

            «Мижгон» бо зебоӣ ва ранги ғайриодии обаш аз дигар кӯлҳо тафовут дорад. Ин кӯл аз дарёчаи пуртӯғёни Шинг сарчашма мегирад. «Мижгон» бо ранги ғайриодии обаш, ки осмонӣ аст, хеле зебо аст. Вақте ки дарёи саркаши Шинг ба кӯл ворид гардида, ором мешавад, оби он ба худ ранги кабуд ва бунафш мегирад. Ин кӯл аз ҷиҳати шакл ба мижгон шабоҳат дорад. Обаш нисбат ба кӯлҳои баъдӣ садрангу хеле соф аст. Вобаста ба вазъи боду ҳаво ранги бунафш, нилобии сурх, кабуд ва дигар рангҳоро низ ба худ мегирад. «Мижгон» дар поёноби дарёи Шинг аз сатҳи баҳр дар баландии 1598 метр воқеъ буда, ҷуқуриаш 20 метр аст ва он дар 0,05 километри мураббаъ доман густурдааст. Дар атрофи кӯл истироҳатгоҳи муосир бунёд гардидааст, ки дар он барои сайёҳон тамоми шароит фароҳам оварда шудааст.

«Нофин» гулмоҳӣ ва ширмоҳӣ дорад

            «Нофин» — кӯле аст пур аз муаммо, сир ва ривояту устураҳои қадимӣ. Ранги ин кӯл сурх аст ва ривоят ҳам аз ҳамин ҷо сарчашма мегирад. Мардуми маҳаллӣ борҳо мушоҳида намудаанд, ки ҳар ҳафта ранги кӯл моил ба сурхӣ мешавад. «Нофин» маънои мобайнро дошта, болои он деҳаи Рарз ҷойгир аст. Мавқеи ҷуғрофии Рарз шароит муҳайё кардааст, то марҳилаи аввали асримиёнагии ин мавзеъ чун минтақаи назоратӣ интихоб шавад ва тобеи Панҷакенти қадим будааст. Ҳокимони Суғд аз Самарқанду Бухоро барои фориғ шудан аз корҳои давлатдорӣ ба ин ҷо барои тафреҳ меомадаанд. «Нофин» аз сатҳи баҳр дар баландии 1179 метр ҷойгир шуда, масоҳаташ 0,58 километри мураббаъ ва 2750 метр буда, бараш 182, чуқуриаш 41,3 метр ва ҳаҷми обаш қариб ба 6 миллион мукааб мерасад. Кӯли «Нофин» гулмоҳӣ ва ширмоҳӣ дорад, ки барои сокинон ва сайёҳон шикоргоҳи моҳӣ мебошад.

«Ҳазорчашма» аз 1000 чашма ибтидо мегирад

            «Ҳазорчашма» дар дараи нисбатан васеъ ҷойгир буда, аз ҳазор чашма ибтидо гирифта, табиаташ хеле дилпазир аст. То ба «Ҳазорчашма» расидан аз кӯли «Марғзор» роҳи мошингард, ки хатарнок ҳам ҳаст, сохта шудааст. Манзараи «Ҳазорчашма» хеле афсунгару нотакрор аст. Соҳилҳои фарохи ин кӯлро сабза пӯшонидааст, ки ба чашм ба мисли қолини сабз намудор мегардад ва барои истироҳат ва дар шабонгоҳон афрӯхтани гулхан хеле мувофиқ аст. «Ҳазорчашма» нисбат ба дигар кӯлҳо ором ва ранги обаш сиёҳчатоб буда, манзараи нотакрор ва хеле дилкаш дорад, ки ақлу ҳуши касро мебарад.

«Ҳафткӯл» бо олами бойи набототу ҳайвоноташ беҳамтост

            «Дар мавзеи «Ҳафткӯл» 65 намуди растаниҳои хӯрданибоб ва шифобахш, дарахтону буттаҳо, аз ҷумла, бурс, арча, санавбар, сафедор, ангат, настаран, зирк, буттаҳои паҳншуда, растаниҳои марғзорӣ, даштӣ ва нимбиёбонӣ ва дигар гулу растаниҳо мерӯянд. Инчунин дар ин мавзеъ 20 намуд ҳайвонот ва парандагони гуногуни мавсимӣ сукунат дошта, аз тарафи шуъбаи ҳифзи муҳити зисти шаҳри Панҷакент вобаста ба фаслҳои сол корҳои биотехникӣ барои ҳифзи олами набототу ҳайвоноти ин мавзеъ гузаронида мешаванд»,-мегӯяд муовини сардори шуъбаи ҳифзи муҳити зисти шаҳри Панҷакент Абдувоҳид Муминзода.

            Бо мақсади тарғиби ҳифзи «Ҳафткӯл» аз ифлосшавӣ дар атрофи ҳар як кӯл шиору овезаҳо бо навиштаҷоти «Табиатро ҳифз намоед!» ва «Ба кӯл партов напартоед» насб гардида, ҳамзамон дар ин мавзеъ бо иштироки дӯстдорони табиат ҳашарҳои «Тозагии соҳил» гузаронида мешаванд. Ин мавзеъ зери назорати доимӣ қарор дошта, дар он шикор манъ аст. Дар доираи татбиқи Барномаи «Кишвари сабз» соли 2025 дар атрофи кӯлҳо дарахтони гуногуни сояафкан ва ороишӣ шинонида мешаванд.

Ба тамошои «Ҳафткӯл» бештар самарқандиҳо ва амрикоиҳо меоянд

            Дар водии «Ҳафткӯл» ба истиқболи ҷашни 35–солагии Истиқлоли давлатии Тоҷикистон бунёди 10 истироҳатгоҳ, аз ҷумла дар кӯли сеюм меҳмонхона ва тарабхонаи зериобӣ ба нақша гирифта шудааст. Дар баландии қисмати поёнии кӯли «Марғзор», ки табиати хеле нотакрор дорад, пойгоҳи сайёҳии «Марғузор» фаъолият менамояд, ки дар он биноҳои дуошёнаи шишагин сохта шудаанд. Ҳар сайёҳ ҳангоми тамошои зебоии кӯли «Марғзор» ва табиати нотакрору дилфиреб аз он ҳаловат мебарад. Дар пойгоҳи сайёҳӣ тамоми шароит барои сайёҳон фароҳам оварда шудааст. Ин пойгоҳ дар як вақт ба 40-45 сайёҳ хизмат мерасонад. Ҳаққи хизматрасонӣ аз 100 то 200 сомонӣ дар як шабонарӯзро ташкил медиҳад, инчунин хаймаҳо истифода мегарданд. Ба иттилои роҳбари ширкати сайёҳии «Ҳафткӯл» Шодмонқул Сангинов, соли 2024 сайёҳон бештар аз Амрико ва Самарқанд ба тамошои «Ҳафткӯл» омаданд. «Аз Самарқанд то Ҳафткӯл 110 километр роҳ аст, аз ин рӯ, мардуми Самарқанд, инчунин Бухоро ва Хева дар фасли тобистон аз гармии тоқатфарсо ба ин ҷо барои истироҳат меоянд»,-афзуд Шодмонқул Сангинов. Дар маҷмуъ то моҳи августи соли равон беш аз ду ҳазор сайёҳ «Ҳафткӯл»-ро тамошо намуданд.

Дар зимистон «Марғзор» ва «Ҳазорчашма» то 30 см ях мебанданд

            Дар зимистон танҳо кӯли «Марғзор» ва «Ҳазорчашма» ях мебанданд ва барои мардум ҳамчун пул хизмат мекунанд. Шодмонқул Сангинов мегӯяд, ки кӯли «Марғзор» дар зимистон 20-30 сантиметр ях мебандад, ки ҳатто сокинони деҳаҳои атрофи ин кӯлҳо барои кӯтоҳ кардани роҳ аз болои он бо аспу маркаб мегузаранд. Кӯли «Марғзор» нисбат ба дигар кӯлҳо калон буда, масоҳаташ 3 километр ва умқаш 50 метр аст, он дар баландии 2200 метр аз сатҳи баҳр воқеъ ва обаш софу нилгун мебошад. Моҳҳои май- июн сатҳи оби кӯл, ки аз пиряхҳо ва чашмаҳо сарчашма мегирад, то 60 метр баланд мешавад ва он ширмоҳӣ дорад. Дар кӯли «Марғзор» ду қаиқ фаъол аст, ки сайёҳон бо онҳо сайр менамоянд. Дар аёми баҳору тобистон атрофи кӯл хеле назаррабо мегардад, гулу гиёҳҳои худрӯй ва шифобахш, дар маҷмуъ олами набототу ҳайвонот ба ин мавзеъ зебоии нотакрор зам менамоянд. Ин аст, ки «Марғзор» макони писандидаи ҷаҳонгардону сайёҳон гардидааст.

            Дар маҷмуъ «Ҳафткӯл» бо кӯҳу кӯлу дарёҳояш басе дилрабо аст. Табиати ин ҷо то ҳадде нотакрор аст, ки гул дар даруни санг ҳам ҳоким аст. Аз ин рӯ месазад, ки ин силсилакӯлҳои фирӯзаранги Тоҷикистон — «Ҳафткӯл»-и нозанин ба Феҳристи мероси ҷаҳонии ЮНЕСКО пешниҳод карда шаванд.

Марзия САИДЗОДА,
АМИТ «Ховар»

 

2024-11-11 09:28:09

БУНЁДИ ТОКЗОРИ ХАВОЗАВӢ

Таҷрибаи токпарварони собиқадори бисёр манотиқи мамлакат, аз ҷумла шаҳри Турсунзода, собит намудааст, ки аз токзори бо усули нави хавозавӣ бунёдшуда нисбат ба усули маъмулӣ ба маротиб ҳосили зиёди хушсифат гирифтан мумкин аст.
Дар заминҳои канории деҳаи Ғӯсари Ҷамоати деҳоти Лоиқ Шералии шаҳри Панҷакент, ки бо дастгирии мақомоти иҷроияи маҳаллии ҳокимияти давлатии шаҳр, соҳибкорон ва кӯмаки шарикони рушд тавассути пойгоҳи нави обкашӣ ва хати 5 километрӣ оби полезӣ бароварда шуд, аз ҳамин таҷриба кор мегиранд.
Ҳоло дар 18 гектари ин заминҳо барои бунёди токзори хавозавӣ корҳои тахту ҳамвор, шудгоркунии заминҳо, шинонидану насби пояҳои оҳану бетонӣ, хавозаҳои симӣ, кандани ҷӯйбор ва дигар корҳои омодагӣ идома дорад.
Ба ин корҳо ба кишоварзони деҳаи Ғӯсар мутахассисони собиқадор аз шаҳри Турсунзода маслиҳат медиҳанд ва ҳашарчиён аз ҷамоатҳои деҳоти шаҳр кӯмак мерасонанд.
Мутахассисон ва токпарварони собиқадор барои тибқи қоидаҳои агротехникӣ ва таҷрибаи мавҷудаи токпарварони мамлакат идома додани корҳо маслиҳат медиҳанд.
Зимнан, ин сеюмин қитъаи токзори хавозавӣ дар Панҷакент буда, дар хоҷагии деҳқонии “Бозор Зиё”-и Ҷамоати деҳоти Сӯҷина, ки дар даҳ ҳисса чунин токзор бунёд шудааст, аз он ҳамасола ҳосили фаровон мегиранд.

2024-09-30 09:31:28

ДАР ПАНҶАКЕНТ СОХТМОНИ БОҒИ ФАРҲАНГИЮ ФАРОҒАТИИ АБУЛҚОСИМ ФИРДАВСӢ ОҒОЗ ШУД,

 ДУШАНБЕ, 29.09.2024. /АМИТ «Ховар»/. Бахшида ба 35-солагии Истиқлолияти давлатӣ дар шаҳри Панҷакент сохтмони Боғи фарҳангию фароғатии Абулқосим Фирдавӣ оғоз гардид. Дар ин хусус АМИТ «Ховар» бо истинод ба Мақомоти иҷроияи ҳокимияти давлатии шаҳри Панҷакент хабар медиҳад.
Муҷассамаи Абулқосим Фирдавсӣ, ки дар даромадгоҳи шарқии шаҳр ҷойгир аст, навсозӣ мешавад. Боғи фарҳангию фароғатии Абулқосим Фирдавсӣ бо тарҳи нав пешбинӣ шуда, ба назар чун асбоби мусиқии тор менамояд.
Боғ аз майдони пазироӣ оғоз шуда, бинандагон ба он тавассути дарвозаи муҳташам бо баландии 8 ва дарозии 14 метр, ки бо услуби меъмории миллӣ ва сутунпояҳои бузурги мармарин, нақшу ороиши миллӣ, намои муҷассамаҳои паҳлавонони достонҳои безаволи «Шоҳнома» оро дода мешавад, ворид мешаванд.
Дар лоиҳа бунёди майдони даврашакл бо ҳудуди 30 метр ва сутунҳои гаронҳаҷми болордор бо рӯпӯш аз сангҳои мармарини ватанӣ ба назар гирифта шудааст.
Болотар аз майдон муҷассамаи Абулқосим Фирдавсӣ бо баландии 5,5 метр қомат меафрозад. Баландии зерпояи муҷассама 6,2 метр буда, дар паҳноии 3,4 метр бо сутунҳои зебо бо тарҳи таърихӣ ва навиштаҷоти «Абулқосим Фирдавсӣ» бо ду забон пешбинӣ гардидааст.
Аз қисмати чапи он муҷассамае аз разми Рустам бо Сӯҳроб аз достони ҳамноми «Шоҳнома» гузошта, дар қисмати дигари боғ ду ҳайкали аспи саманд чун тимсоли аспи Рахш ва дигар аспони ҷангии дар ин асари безавол тасвиршуда гузошта мешаванд.
Дар атрофи муҷассама фаввораҳои зебо бо нишастгоҳҳои чӯбину мармарин ва суҳбаткадаи бузурги мармарин барои қироати «Шоҳнома», яъне «Шоҳномахонӣ» ба инобат гирифта шудааст.
Ҳамаи ин дар маҷмуъ маҷмааи ягонаи меъморӣ –фарҳангӣ-маърифатиро ташкил медиҳад ва бо бунёди он ба руҳи бузурги муаллифи «Шоҳнома»-и безавол чун тимсоли дӯст доштани Меҳан, ҳифзи марзу буми муқаддаси он, боло бурдани эҳсоси худшиносию ватандӯстӣ ва хизмати мондагори Пешвои миллат дар роҳи эҳё ва бузургдошти таърихи ғановатманди миллат арҷ гузошта мешавад.
Ёдовар мешавем, ки дар даврони соҳибистиқлолӣ бо роҳнамоӣ ва ташаббуси Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ — Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон барои арҷгузорӣ ва бузургдошти фарзандони барӯманди миллат корҳои шоиста анҷом дода мешаванд.
Дастури Пешвои миллат дар бораи нашри «Шоҳнома»-и безаволи Абулқосим Фирдавсӣ ва ба ҳар оила тақдим намудани он аз ҷумлаи ин ибтикороти ватандӯстона ба хотири тақвияти худшиносии миллат мебошад.

2024-09-23 09:06:42

НОМИ РӮДАКӢ -РАМЗИ ҶОВИДОНАИ ШЕЪРИ ҲАКИМОНАВУ ОЛАМГИРИ МО

Ин баҳои Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ- Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон , муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба нақшу ҷойгоҳи сардафтари адабиёти классикии тоҷику форс, абарустод Абӯабдуллоҳ Рӯдакӣ дар маросими таҷлили Рӯзи Рӯдакӣ, ки дар зодгоҳи шоир- деҳаи Панҷруди шаҳри Панҷакент доир гардид, борҳо ба забон оварда шуд.
Раиси шаҳр Абдухолиқ Холиқзода, муҳаққиқони осори устод аз Пажӯҳишгоҳи забон ва адабиёти ба номи Рӯдакии Академияи миллии илмҳо, аҳли адабу фарҳанги шаҳр нахуст ба пояи муҷассамаи шоир дар боғи канори рӯди Уреч ба нишони эҳтиром гул гузоштанд.
Дар оромгоҳи устод баъди фотиҳа ба рӯҳи пурфутӯҳи шоир маҳфили шеър баргузор шуд. Ҳозирин ин ҷо аз осори шоири порчаҳо қироат намуданд.
Ин ҷаҳонро нигар ба чашми хирад,
Не бад-он чашм андар ӯ нигарӣ.
Ҳамчу дарёст в-аз накӯкорӣ,
Кишиме соз то бад-он гузарӣ.
Маҳфили адабию фарҳангӣ бахшида ба Рӯзи Рӯдакӣ дар саҳни осорхонаи Маҷмааи ҷумҳуриявии таърихию фарҳангии Панҷруд бо сухани табрикии раиси шаҳр оғоз шуда, аз ҷумла гуфта шуд, ки устод Рӯдакӣ адабиёти моро чунон бунёд ниҳод, ки то ба рағми ҳама гирдоби воқеаҳои пурпечутоби таърих пойдор бимонад ва бо ҳиммату истеъдоди ворисони сазовор боз ҳам муҳташаму тавоно гардад.
Дар Тоҷикистон бо ибтикори Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон номи мубораки устод Абуабдулоҳ Рӯдакӣ ба ноҳия, ҷамоат, деҳаҳо, хиёбону кӯчаҳо, майдону боғҳо, муассисаҳои фарҳангӣ гузошта, осораш борҳо ба нашр расида, оромгоҳи шоир таҷдиду азнавсозӣ гардида, ҳоло он ба Маккаи ҳаводорони шеъри оламгири устод аз ҳама гӯшаҳои олам табдил ёфтааст.
Дар ин ҳамоиш ҳамчунин муҳаққиқону адибон аз ҷойгоҳи устод Рӯдакӣ дар адабиёт тоҷику форс, ҳунари шоирии ӯ, таъсири осораш ба баъдинагон сухан карданд.
Барномаи ҳунарии санъаткорони шаҳр, ки аз сурудҳо ба ашъори устод Рӯдакӣ, қироати шеърҳои шоир, рақсҳои ҷаззоб мураттаб шуда буд, бар иштирокчиёни ҷашнвора таассуроти ҷолиб боқӣ гузошт.
Ба ифтихори Рӯзи Рӯдакӣ ҳамчунин дар Донишкадаи омӯзгории Тоҷикистон дар шаҳри Панҷакент конфронси илмӣ- адабии ҷумҳуриявӣ, дар муассисаҳои таълимӣ нишасту ҳамоиш , ҷамъомаду маҳфилҳои шеър баргузор шуданд.

2023-11-22 10:20:28

САНҶАРШОҲ – ЁДГОРЕ АЗ ҚАЪРИ АСРҲО

Бо ибтикор ва пуштибонии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ- Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон соли равон нӯҳ ёдгории “Долони Зарафшон- Қароқум” ба Феҳристи мероси башарии ЮНЕСКО шомил шуд, ки шаҳраки Санҷаршоҳ воқеъ дар қисмати болои деҳаи Сӯҷинаи шаҳри Панҷакент яке аз онҳост.
Раиси шаҳр Абдухолиқ Холиқзода ҳагоми сафари корӣ ба Ҷамоати деҳоти Сӯҷина аз ин ёдгории таърихӣ дидан намуд. Иттилоъ дода шуд, ки таҳқиқи аввалияи ёдгорӣ солҳои чилуми асри гузашта шурӯъ шуда, баъди ба истиқлол расидани кишвар идома ёфт. Дар натиҷаи ҳафриёт боқимондаҳои қалъаи мудофиавӣ, ҳуҷраҳо, дастхати матни арабӣ, куртаи кӯдакона ва дигар ашё ба даст омад, ки олимон онҳоро нодир шуморида, баҳои баланд додаанд.
Маҳз нодирияти ин шаҳрак, маводи пурқимати бозёфтшуда , мавқеи он дар илми бостоншиносии тоҷик ва минтақа имкон дод, ки ин ёдгорӣ дар қатори 9 ёдгории Ҷумҳурии Тоҷикистон ба номинаи ёдгориҳои ЮНЕСКО таҳти унвони «Роҳи Абрешим: Долони Зарафшон-Қароқум» шомил гардад.
Ҳангоми боздид оид ба ҳифзи ёдгории мазкур, таҳқиқи минбаъда ва ба хатсайри сайёҳӣ ворид намудани он ибрози назар карда шуд.

2023-11-08 10:08:19

МАҚБАРАИ МУҲАММАД БАШОРО -НАМУНАИ ҲУНАРИ НОДИРИ МЕЪМОРИИ ТОҶИКОН

Дар даврони Истиқлол дар заминаи сиёсати фарҳангпарваронаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ- Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон имконият фароҳам омад,ки мо худро бештар бишносем, ба таърихи миллат таваҷҷӯҳ зоҳир намоем, аз тариқи шомил намудани намунаҳои олии ҳунари мардумӣ, ёдгориҳои беназири таърихӣ ба Феҳристи меросӣ башарии созмони ЮНЕСКО онҳоро ба оламиён муаррифӣ намоем.
Ин ҷо сухан аз яке аз нодиртарин намунаи ҳунарҳои меъмории тоҷикон дар девору дар, тоқу гумбази оромгоҳи Муҳаммади Башоро дар деҳаи Мазори шарифи шаҳри Панҷакент меравад, ки имсол дар қатори нӯҳ ёдгории таърихии Долони Зарафшон- Қароқум ба Феҳристи мероси башарии ЮНЕСКО шомил шуд. Воқеан, шояд Мазори шариф ягона деҳа дар мамлакат аст, ки ду ёдгории ҳудуди он- оромгоҳи Ҳоҷа Муҳаммади Башоро ва қалъаи Тали Хамтӯда дар як вақт ба ин Феҳрист ворид шудаанд.
Дар оғоз чанд сухан аз ҷойгоҳ ва шахсияти Хоҷа Муҳаммад Башоро. Ӯ тибқи ривоятҳо яке аз муҳаддисон ва муфассирони номвари олами ислом дониста мешавад. Муҳақиқон бо ҳамин ном аз фақеҳу муҳаддиси машҳур Муҳаммад ибни Башшор бо тахаллуси Бундор, ки дар асрҳои VIII-IX зиста, ба доираи илмии Басра шомил буд ва муҳаддиси машҳури тоҷик, муаллифи «Ал- Ҷомеъ ас-Саҳеҳ”», Муҳаммад Исмоъил Имом Бухорӣ худро шогирд ва пайрави ӯ медонад, низ ном бурдаанд. Дар ин маҷмаъаи ҳадисҳо, ки саҳеҳ дониста мешавад, Имом Бухорӣ чандин ҳадисро аз нақли Муҳаммад ибни Башшор овардааст. Муҳаммад Башоро дар синни 85 – солагӣ моҳи раҷаби 252 - и ҳиҷрӣ – баробар ба 866 мелодӣ, аз дунё гузаштааст.
Бори нахуст дар бораи оромгоҳи Муҳаммад Башоро дар рисолаи “ Самария”-и Абӯтоҳири Самарқандӣ, ки дар оғози асри 19 китобат гардидааст, ёд шудааст. Дар рисолаи «Таҳқиқот”-и Хоҷа Абулқосими Самарқандӣ аз Хоҷа Муҳаммад Башоро чун донандаю шореҳи номвари аҳодиси Пайғамбари ислом ва “табаъа тобеъин”( шахсе, ки бо ҳамсӯҳбатони пайғамбар дидор доштааст) ёд шуда, гуфта шудааст,ки қабри ӯ дар Панҷакат, 11 фарсанг аз Самарқанд, воқеъ аст.
Муҳақиқон фарзияе пешниҳод намудаанд, ки қабри муҳаддиси машҳури Басра Муҳаммад ибни Башшор шуморидани оромгоҳи Хоҷа Муҳаммад Башоро дар деҳаи Мазори шариф баъдан пайдо шуда, фақеҳони Самарқанд ба сабаби дастрас набудани маълумоти саҳеҳ ва ҳамномӣ он дуро як шахс донистаанд.
Дар ҳар сурат ривоятҳои мардумӣ Хоҷа Муҳаммад Башороро аз муҳаддисони машҳури олами ислом донистаанд ва дар бораи сӯҳбати ӯ бо пайғамбар низ қиссаҳо роиҷ ҳастанд, ки онҳоро ҳанӯз соли 1870 шарқшинос А. Кун, ки дар ҳайати ҳарбиёни рус бо роҳбарии генерал А. Абрамов ба минтақаи болооби водии Зарафшон сафар кардааст, сабт намудааст.
Бунёди мақбара бо ин ҳунари нодири меъморӣ ва то кунун зиёратгоҳ шуморидани он гувоҳ аст, ки ин ҷо на як шахси оддӣ, балки нафари маълуму машҳури он замон мадфун аст.Дар ин маврид метавон як байти зодаи барӯманди Мазори шариф, зиндаёд, Шоири Халқии Тоҷикистон, устод Лоиқро аз “Ғазали шукру сипос ба зодгоҳам Мазори шариф ва ҳамдиёронам” далел овард:
Савоб омӯхт бар ман пандҳои модари пирам,
Замирам пок шуд аз сураҳои хонақоҳи ман.
Мақбараи Хоҷа Муҳаммади Башоро дар қисмати шимоли деҳаи Мазори шариф, дар ҳамвории пояи теппа ҷойгир буда, мутобиқи гуфтаи муаррихон соли 743-и ҳиҷрӣ, мутобиқ ба солҳои 1342-1343-и милодӣ бунёд шуда, баъдан дар асри понздаҳи милод сохтмони қисматҳои он идома ёфтааст. Ба саҳни мақбара, ки сангҳои носуфта чида шудааст, бо ду роҳ- зинапояи барози теппа ва роҳи ҳамвори қисмати шарқӣ баромадан мумкин аст. Қисмати болои мақбараро ҷангали анбӯҳи дарахтони бисёрсолаи бурс иҳота карда, ба шаҳомати он афзудааст.
Тарҳи меъморӣ ва ороиши мақбараро муҳақиқон, шарқшиносону бостоншиносони номвар чун А. Семёнов, Е. Массон, Б. Маршак, Б.Засипкин, В. Воронина, меъмор Л. Бретанитский дар солҳои гуногун таҳқиқ намуда, онро дар Осиёи Миёна нодир шуморидаанд. Маҳз ҳамин тарҳу ороиши нодир боиси ба Феҳристи мероси башарӣ шомил намудани ин ёдгорӣ гардидааст.
Олимон дар тарҳи меъморию ороиши мақбара нақшҳои ҳандасии пештоқ- даромадгоҳи онро, ки аз лой дар шакли ҳандасӣ, рустанӣ ва хатотӣ бо усули насх ва куфӣ оятҳои қуръонӣ хаттотӣ шуда, аз тарафи рост оғоз гардида, то анҷоми тарафи чап идома меёбад,хеле арзишманд ва нодир арзёбӣ намудаанд. Тибқи фарзияҳо наҷҷорони мақбара ин хаттотиву ороишотро бо лои хом сохта, пасон дар ҷояш бо усуле, ки ҳанӯз асрораш нокушуда аст, пухтаанд. Дар акси ҳол он бо таъсири муҳит наметавонист асрҳо боқӣ бимонад.
Дар охири ин намунаи наҷҷорию хаттотии олӣ ва нодир байти зайл, ки ба ҳисоби абҷад санаи бунёди биноро нишон медиҳад (соли 741 – и ҳиҷрӣ баробар ба 1342 – 1343-и мелод) баъди гузашти асрҳо имрӯз низ аз зебою хоно боқӣ мондааст, мехонед ва лаззат мебаред:
Ҳар ки моро кунад ба некӣ ёд,
Номаш андар ҷаҳон ба некӣ бод!
Дар пешорӯи даромадгоҳ, зери суфа чанд сағона бо боқимондаи устухонҳои одамон низ маҳфуз мондаанд. Намунаи чунин сағонаҳоро дар дохили мақбараи шайхҳо ва ашхоси машҳури олами ислом, аз ҷумла Шайх Фахриддин дар деҳаи Пои мазори ноҳияи Айнӣ дидан мумкин аст.
Ҳамчунин дар қисмати рости толори гунбаздори чоркунҷа чанд қабр, ки шояд аз наздикони мадфун аст, боқӣ мондаанд, ки катибасангҳои бо хати зебо ва гулмонанд орододашудаи онҳо аз ҳунари воло ва нодири гузаштагонамон башорат медиҳанд.
Муҳақиқон бар онанд, ки толори мурабаъшакли даромадгоҳи мақбара, ки дорои меҳроби зебо аст, шояд замоне масҷид ҳам будааст. Баъдан, дар ду тарафи ин толор- масҷид биноҳои дигар, аз ҷумла пас аз фавти нафаре, ки номашро гирифтаст, биноҳои дигар, аз ҷумла толор бо қабри бузугҳаҷми Муҳаммад Башоро илова шуда, он дигар то рӯзҳои мо чун макони зиёрат ва намунаи олии меъмории тоҷикон боқӣ мондааст.
Дар маркази толори асосӣ чӯби бузурги бурс, ки аз фарш то гунбад тӯл кашидааст, низ бинандагонро ба ҳайрат мегузорад. Фарзияҳо дар бораи он ки ин танаи дарахти бурсе, ки ин ҷо то замони бунёди мақбара сабз будааст ва ё чун нардбон барои бунёди гунбаз хидмат кардааст, низ роиҷ аст. Дар Теҳрон то ҳанӯз дарахтони бузурге, ки дар дохили биноҳо сабз нигоҳ дошта, болои боми онҳо соя меафкананд, ба чашм мерасанд. Ҳамчунин муҳақиқон ба анъанаи тоисломии муқаддас донистани дарахтон низ ишора кардаанд, ки имрӯз низ дар баъзе минтақаҳо боқӣ мондааст.
Чун анъана ба мисли дигар зиёратгоҳҳо атрофи мақбараи Муҳаммад Башоро низ мавзеъҳои тибқи ривоятҳо муқаддас пайдо шудаанд. Чашмаи ният, ки обашро шифобахш медонанд, Қадамҷой ва санге, ки гӯё Хоҷа Муҳаммад Башоро аспашро баставу онҷо истироҳат кардааст, аз ҳамин қабил ҳастанд.
Бино ба маълумоти муаррихон, мақбараи мазкур баъди мақбараи Исмоили Сомонӣ дар Бухоро қадимтарин чунин ёдгорӣ дар минтақа буда, дар дохили худ на танҳо оромгоҳи Хоҷа Муҳаммад Башоро, балки пештоқи пурнақшу нигор, сангҳои дорои катиба, хона ва ҳуҷраҳои дарунбадарун, чиллахона ва қабрҳои шахсиятҳои маъруфи он замонро дар худ ғунҷондааст. Бинои мазкур ба ҷуз аз аҳамияти фарҳангӣ доштан, инчунин, санъати меъмории гузаштагони моро аз бисёр ҷиҳат рӯшан мекунад ва бозгӯи рушди ҳунарҳои меъморӣ, гилкорӣ, катибанависӣ ва хушнависии гузаштагони мо мебошад. Яъне, мақбараи Хоҷа Муҳаммад Башоро натанҳо ба сабаби шахсияту ҷойгоҳи ӯ дар олами ислом, балки бо тарҳи меъмории худ, ки дар Осиёи Марказӣ нодир аст, низ диққати сайёҳону зоиринро ҷалб кардааст.
Ин дар ҳолест, ки ба назари муҳаққиқон қисмате аз нақшу нигори деворҳои мақбара ба асари таъмиру таҷдиди ғайриҳирфаии собиқа зери қабати андоваҳо монда, имрӯз таҳқиқ намудани онҳо душвор аст. Ба Феҳристи мероси башарии ЮНЕСКО ворид шудани ин намунаи нодири ёдгории меъмории тоҷикон барои ба таври ҳирфаӣ таъмиру таҷдид намудан, рӯшод сохтани симои аслии нақшу нигори пинҳонмондаи он мусоидат хоҳад кард.
Бобо Солеҳзода
Дафтари матбуоти раиси шаҳри Панҷакент

2023-11-02 16:13:41

КОРЕЗИ ФАРМЕТАН -НАМУНАЕ АЗ ҲУНАРИ ОЛИИ МУҲАНДИСИИ ТОҶИКОН

Дар қатори нӯҳ ёдгории таърихии Долони Зарафшон- Қароқум, ки бо дастгирии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ- Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон имсол ба Феҳристи мероси башарии созмони ЮНЕСКО шомил шуд, низоми обёрии Тӯхсанкорез низ ҳаст, ки он то оғози асри нуздаҳ бо номи корези Фарметан машҳур буд. Дар маълумотномаи ЮНЕСКО низ он бо ду ном- Тӯхсанкорез ва Фарметан, сабт шудааст.
Воқеан, кишоварзӣ аз нахустин пешаҳое буда, ки 5500 -сол муқаддам гузаштагони ин сарзамин ба он шуғл меварзиданд ва дар ҳамин замина бостоншиносон Саразмро оғози маданияти кишоварзӣ, ҳунармандӣ ва шаҳрсозӣ унвон кардаанд. Наврӯзу Тиргону Меҳргон ва Сада – ҷашнҳои миллии мардуми ориёӣ низ, реша ба фаслҳои сол ва кишоварзӣ доранд.
Бунёди каналу ҷӯйбор, иншооти мураккаби обёрӣ чун нақбҳои обгузару корезҳо аз муҳимтарин пешаҳои кишоварзони қадим- сокинони водии Зарафшон ва хоса ҳудуди имрӯзаи Панҷакент будааст. Бостоншинос, номзади илми таърих Усмон Эшонқулов дар рисолаи арзишманди “Таърихи маданияти кишоварзӣ дар Суғди Кӯҳӣ.
Аз аҳди қадим то ибтидои асри ХХ”( Душанбе, “Анҷумани Деваштич”,2007) даҳҳо ҷӯю канал, корезу нақбҳои обгузари аҳди қадимро дар ҳудуди шаҳри Панҷакент ба риштаи таҳқиқ кашидааст, ки иншооти обёрии аҳди биринҷӣ дар Саразм(асрҳои 5-3-и то милод),Ҷӯи Саразм(асрҳои 5-6-и милод), канали Варагсар(асрҳои охири то милод ва оғози давраи милод)- нахустин намунаи бунёди корез, Ҷӯи кофир, Ҷӯи Хамиртеппа, канали Эшони Алӣ, Тӯпхона, корези Таги камар, корези Қавола, Ҷӯи калон,Ҷӯи дам, канал- корези Ҷонруд,корезҳои Санги сӯрох, Мармар,Эшон ва даҳҳо иншооти обёрии дигар аз ҷумлаи онҳо мебошанд.
Корези Фарметан( Тӯхсанкорез) яке аз ҳамин гуна иншооти обёрии бунёднамудаи тоҷикон ва намунаи олии ҳунари муҳандисӣ- кишоварзии асрҳои 6-8( М. Якубовский) ва аҳди Сомониён( У. Эшонқулов) аст,ки баъдан бо номи Тӯхсанкорез ёд мешавад. Он дар 12 километрии шаҳри Панҷакент ҷойгир буда, аз қисмати ҷануби деҳаи Чорбоғ оғоз шуда, дар ҳудуди имрӯзаи Ҷамоати деҳоти Сӯҷина то шаҳри Панҷакент ба масофаи 18 километр идома доштааст.
Канал- корези Фарметан аз се қисмат иборат буда, қисмати аввал аз сарбанди дарёи Моғиён оғоз мегардад , қисмати дуюм- корез, ба масофаи 3,2 километр тӯл мекашад ва қисмати охир, ки об аз корез ба маҷрои кушод мебарояд. Ҳамчунин дар мавзеи канали Фарметан, муҳаққиқон дар тарафи ҷанубу ғарбии деҳа Сӯфиёни имрӯза боқимондаҳои боз се иншооти обёрӣ- Ҷонрӯд, Фарметан ва Мармарро низ муайян намудаанд. Ба ин тартиб канал-корези Фарметан як маҷмӯи иншооти обёриро дар он замон ташкил медодааст.
Дар бораи замони бунёди Фарметан назари олимон яксон нест. Усмон Эшонқулов, ки иншооти обёрии ҳудуди кӯҳистони водии Зарафшонро бевосита дидаю таҳқиқ намудааст, онро ба аҳди Сомониён марбут медонад. Топограф ва сайёҳи ҳарбии Руссияи подшоҳӣ А. Федченко, ки шоҳиди барқаросозии маҷрои канал будааст ва сайёҳу этнограф Г. Андраненко низ сохтмони онро 900-950 сол қабл гуфтаанд. Ба навиштаи ахирӣ корез баъди 300 соли ба асари ҳуҷуми аҷнабиёни саҳроӣ корношоям гардидан, солҳои 1871- 1872 бо пешниҳод ва шояд ёрии молии Умар Аҳмад ном шахс бо роҳбарии Мулло Карим, ки аз ашхоси шинохтаи Панҷакент маҳсуб мешудааст, бо ҷалби 150 нафар коргар тӯли даҳ моҳ барқарор карда шудааст. Шояд ба ҳамин хотир ва мусоидат ҷиҳати обёрии минтақа генерал- губернатори Тошканд К. П. Кауфман ҳангоми боздид аз Панҷакент ба ӯ хилъат тӯҳфа намудааст. Шарқшиносу бостоншинос М. Якубовский бошад бунёди Фарметанро ба асрҳо 6-8 мансуб донистааст.
Ҳанӯз соли 1940 устод Садриддин Айнӣ дар очерки “Тӯхсанкорез” бунёди шаҳри Панҷакенти қадимро ба сохта шудани чунин иншооти обёрӣ мансуб донистааст (он замон ҳанӯз шаҳраки асрҳои 5-8 Санҷаршоҳ кашф нашуда буд).
Барҳақ, бе манбаи об барои истеъмол ва обёрӣ он замон низ бунёди шаҳрҳое чун Панҷакент ва Санҷаршоҳ, дигар маҳалҳои аҳолинишини минтақа ғайриимкон буд. Аз ин хотир бунёди каналу ҷӯйбор, корезу нақби обгузар ҷузъи муҳими ҳаёти гузаштагони он дониста мешуд. Дар ин кор ниёкони мо дорои маҳорати баланди муҳандисӣ ва дониши васеи илми табииёт буданашонро собит намудаанд.
Одатан корезҳоро барои аз зери замин баровардани об истифода мекарданд. Ба фарқ аз ин усули маъмулии дастрасӣ ба манбаи об, гузаштагони мо дар маҷрои дарёи Моғиён сарбанд сохта, обро то оғози баландиҳо бо ҷӯйбори бузург бурда, пасон аз зери онҳо корез кофта, то ҳамвориҳо кашидаанд.
Инро устод Айни дар очерки ёдшуда чунин ба риштаи тасвир кашидааст: “ Сохтмони Тӯқсанкориз яке аз он сохтмонҳои таърихист, ки бинандаро ба ҳайрат меандозад: мардуми меҳнатдӯсти тоҷик дар боли кӯҳҳо, ки тамоман санганд ва як гард хок барои дору ҳам ёфт намешавад, дар масофаи якуним километр ( он замон ҳанӯз собит нашуда буд, ки масофаи корезҳо аз се км. бештар аст) навад чоҳро қатор кандаанд.
Чуқурии ин чоҳҳо дар даромадгоҳи ҷӯи корез аз 5-6 метр зиёд набошад ҳам, нисбат ба баландии кӯҳ афтодани мавқеи чоҳканӣ чуқурии он ҳам зиёд мешавад, ба дараҷае, ки чуқурии чоҳҳои миёнаи кӯҳро сад метр тахмин кардан мумкин аст... Тарафи илмиаш аз ин ҳам душвортар аст: ҷои обдаро ва оббаро, ҳам сар то сари обраҳа, ки тамоман аз таги кӯҳ мегузарад, бояд чунон андоза гирифта мешуданд, ки об дар ягон ҷо банд нашуда аз он роҳ гузарад."
Баъдан муҳақиқон маҷрои канал- корези Фарметан ва боқимондаҳои 15 корезро таҳқиқ намуда, ба хулоса омаданд, ки корез аз пояи нишебии рости теппа оғоз шуда, нахуст ба масофаи 700 метр аз шарқ ба ғарб тӯл кашида, баъдан ба ҷониби шимол то расидан ба ҳамворӣ 2,5 километр масофа дорад.
Масоҳати корезҳо 1,2-1,8 метр буда, умқи онҳо дар қисмати аввал аз 5 то 40 ва дар қисмати дуюм аз 26 то 3 метр, масофаи байни корезҳо аз 8 то то 46 метр ва дарозии умумии канал 18 километр, ҷӯйҳои аз он обгиранда 4 ададро ташкил медодааст. Бо ҳисоби муҳандисони он замон меҳвари асосии корез тақрибан 120 дараҷа будааст ва ин имкон фароҳам меовард, ки об бе монеа дар корез ҷорӣ шавад.
Бо вуҷуди ин мардумро лозим меомад, ки ҳар сол корезҳоро аз таҳшину лойу қуму санг тоза намоянд. Устод Айнӣ инро чунин тасаввур намудааст: “дар ҳар чоҳ чор нафарро аз миёнашон ресмон баста, ба зер мефуроранд,ба онҳо каланд, бел, зоғнӯл, путк ва сатил медиҳанд. Онҳо аввал чоҳро тоза карда, лою сангашро ба сатилҳо андохта боло медиҳанд, баъд аз он ду нафарӣ дар ду тарафи чоҳ ба обраҳаи зеризаминӣ медароянд.
Дар он ҷо рост истода кор кардан мумкин нест, хам шуда ё гавак кашида санг мекананд, лой меғундоранд ва онҳоро ба сатил андохта гаваккашон оварда, аз таги чоҳ ба боло медиҳанд ва онҳое, ки дар лаби чоҳанд, сатилҳоро боло кашида,холӣ карда, пас мегардонанд.”
Табиист, ки заҳмати пуразоби кандан ва баъдан тоза кардани корезҳо боиси марги коргарон ҳам шудааст. Муҳақиқон дар теппаи атрофи канал қабристонеро пайдо намуданд, ки дар қисмати боқимондаи ду- се санги мармари рӯи қабр бо хати насх ва сулси арабӣ танҳо вожаҳои “... Ибни Аҳмад... ибни Муҳаммад... ҳиҷрон, андар даҳр”-ро хондан мумкин аст. Ин сангҳо ҳоло дар осорхонаи ҷумҳуриявии ба номи устод Рӯдакии шаҳри Панҷакент нигоҳдорӣ мешаванд.
Таърихи бунёди канал – корези Фарметан ва дигар иншооти обёрии Панҷакет аз ҷониби шарқшиносону бостоншиносон О. Смирнова, М. Якубовский, В. Лившитс, А. Исҳоқов ва аз ҳама бештару амиқтар У. Эшонқулов таҳқиқ шудааст.
Солҳои чилуми асри гузашта бо маҷрои Фарметани қадима аз дарёи Моғиён бо канали нави Тӯхсанкорез об ҷорӣ шуд, ки ҳазорҳо гектарро то имрӯз шодоб мегардонад.
Ҳайати муҳаққиқони созмони ЮНЕСКО ба маҷмааи низоми обёрии қадимаи Фарметан – Тӯхсанкорез чунин баҳо додаанд: “...он ягона иншооти обёрии оғози асримиёнагии Панҷакент буда, далели муътамади ҳунари ҷасуронаи муҳандисӣ дар таърихи кишоварзии тоҷикон маҳсуб мешавад ва бо масоҳати худ дар байни чунин иншооти обёрии Мовароуннаҳр то ва баъд аз асри Х ягона аст".
Бобо Солеҳзода.
Дафтари матбуоти раиси шаҳри Панҷакент

2023-10-25 16:00:07

ТАЛИ ХАМТӮДА – ЁДГОРИЕ, КИ БОЯД БИДОНЕМ

ДУШАНБЕ, 22.10.2023 /АМИТ «Ховар»/. Тавре қаблан хабар додем, 17 сентябри соли равон зимни ҷаласаи 45-уми Кумитаи байниҳукуматӣ оид ба ҳифзи мероси моддии фарҳангии ЮНЕСКО дар шаҳри Риёзи Арабистони Саудӣ нуҳ ёдгории фарҳангии «Зарафшон-Қароқум»: Панҷакенти қадим, шаҳраки Санҷаршоҳ, қалъаи Ҳисорак, Гардани Ҳисор, Қалъаи Муғ, Қалъаи Қум, Тали Хамтӯда, низоми обёрии Тоқсанкорез ва Оромгоҳи Хоҷа Муҳаммади Башоро ба Феҳристи мероси умумиҷаҳонии ЮНЕСКО ворид шуданд.
Ходими илмии Осорхонаи миллии Тоҷикистон Абдураҳмон Пӯлодов вобаста ба ҳифзу муҳимияти яке аз ин ёдгориҳо- Тали Хамтӯда, ба АМИТ «Ховар» чунин гуфт:
— Ёдгорӣ бо номи қалъачаи Тали Хамтӯда, ки ба асрҳои II-I то милод ва асрҳои I-III ва ҳатто то асри V милодӣ рост меояд, дар доманаи қаторкӯҳи Зарафшон, километри 32-юми ҷанубу шарқи шаҳри Панҷакент, дар якҷояшавии маҷроҳои сойҳои Мазор ва Оби Сара ҷойгир шудааст.
Ёдгорӣ соли 1985 аз ҷониби Абдуллоҷон Исоқов кашф гардида, дар ҳамон замон дар ёдгорӣ хандақи таҳқиқотӣ кофта шуд. Дар натиҷаи ҳафриёти солҳои 1989 ва 1990-1991, ки аз ҷониби бостоншинос Шарофиддин Қурбонов гузаронида мешуд, ёдгорӣ қариб пурра мавриди таҳқиқ фаро гирифта шуд. Дар кори ин ҳафриёт донишҷӯёни факултети таърихи Донишгоҳи давлатии Тоҷикистон (ҳозира Донишгоҳи миллии Тоҷикистон) иштирок намуда буданд. Инчунин бо кори ҳафриёт гурӯҳи бостоншиносон аз Эрмитажи давлатии шаҳри Санкт-Петербурги Русия шинос шуда, меъмории ин ёдгориро сабт намуданд ва шарқшинос Борис Илич Маршак тарҳи меъмории онро бозсозӣ намуд.
Бинои марказии Тали Хамтӯда қариб ба таври пурра аз зери хок озод шуда, дар ошёнаи якум маҷмааи 8 ҳуҷраи алоҳида ва дар ошёнаи дуюм бурҷҳои алоҳида кушода шудаанд, ки тариқи баромадгоҳи махсус ба онҳо дастрасӣ доштанд. Инчунин тиркашҳо дар тамоми деворҳои қалъа пайдо гардиданд, ки ин аз қалъаи муҳофизатӣ будани ин ёдгорӣ шаҳодат медиҳад. Дар асоси маводи бадастомада, бахусус сафолҳо, қисмати марказии қалъа ба асрҳои I-IV милодӣ рост меояд. Дар натиҷаи ин ҳафриёт маълум шуд, ки иншооти истеҳкомшуда аз ду ошёна иборат буда, дар нақша тарҳи салибро доро мебошад.
Дар натиҷаи ҳафриёт дар ёдгории мазкур дар баъзе аз ҳуҷраҳо қабрҳои ҷудогона ошкор шуданд. Шояд фавти ин ҷасадҳо ба замони охирҳои мавҷудияти худи қалъа рост меояд. Ҳамин тариқ метавон гуфт, ки ёдгории мазкур якчанд давраи мавҷудиятро дар бар мегирад.
Натиҷаи ҳафриёт ва пажуҳиши ёдгории Тали Хамтӯда дар рисолаи номзадии Шарофиддин Қурбонов ва монографияи ӯ «Ёдгориҳои замони антиқаи болооби Зарафшон» соли 2014 ва дар дигар мақолаҳои алоҳида хуб дарҷ ёфтаанд.
Муҳимияти ёдгорӣ
Таҳқиқоти сафолӣ ё худ санъати кулолгарии ёдгории Тали Хамтӯда аз лиҳози шакл, усули коркард, техникаи ороишӣ замон бо маводи дигар ёдгориҳои замони антиқаи Суғди бостон (Тали Барзу, Афросиёб, қабристонҳои атрофи Бухоро, ёдгориҳои Қашқадарё, Ёрқурғон ва ғайра) монанд аст. Ҳамчунин баъзе хусусияти шабеҳи ёдгориҳои сафолини манотиқи таърихию фарҳангии ҳамсоя – Бохтар ва Чочро дидан мумкин аст. Дар зарфҳои сафолии Тали Хамтӯда баъзе унсурҳои хосро низ мушоҳида намудан мумкин аст. Махсусан зарфҳое, ки пайдоишашон бо қабати ҷасадҳои пайдошуда мусовӣ ҳастанд, ҷолиби диққат мебошанд. Бояд гӯем, ки вижагиҳои ҳунари кулолгарӣ воқеан маҳаллӣ буда, хусусияти хоси меъмории ёдгорӣ, ки дар ҳеҷ ҷо шабоҳати мукаммалро пайдо намекунанд, аз нодирияти ин ёдгорӣ дарак медиҳад.
Бешубҳа, баъзе аз зарфҳои сафолӣ мутааллиқ ба асри V милод ва баъзе аз онҳо, қадимтар аз онҳо- ба асрҳои I-III милодӣ рост меоянд, ки ин ҳам аз давраҳои мухталифи будубоши инсонҳо дар ёдгорӣ дарак медиҳад.
Ҳамин тариқ, аҳамияти ҳафриёт дар Тали Хамтӯда дар он аст, ки мо имкони таҳқиқи мавзееро пайдо намудем, ки таъсири мутақобилаи фарҳанги хеле рушднамудаи даштҳои Суғд аз як ҷониб ва аз ҷониби дигар фарҳанги моддии навоҳии кӯҳистонии Суғдро дар асрҳои I-IV милодӣ инъикос менамояд. Дигар вижагии ин ёдгорӣ дар он инъикос меёбад, ки ҳафриёт дар он равшан нишон медиҳад, ки фарҳанги охирин зери таъсири фарҳанги аввал қарор гирифта, усулҳои ҳунари маҳаллӣ дар замони мавҷудият хуб ҳифз шудааст. Ба бостоншиносони тоҷик муяссар шудааст, ки дар кӯҳҳои наздикии водии Зарафшон ёдгориҳои анъанаҳои Шарқи Қадим (Медиа)-ро бо тарҳи салибшакл, ки тӯли асрҳо нигоҳ дошта шудаанд, аз зери хок озод намуда, мавриди пажуҳиш қарор диҳанд.
Масоили ҳифз ва истифодаи ёдгорӣ
Қалъаи Тали Хамтӯда мавқеи мусоиди ҷуғрофӣ дорад. Ёдгорӣ дар байни маҷрои сойи Мазор ва сойи Оби Сара ҷойгир шудааст. Дар оянда Тали Хамтӯдаро метавон ҳамчун намоишгоҳи сайёҳӣ, аз қабили иншооти истеҳкоми деҳот омода намуд, зеро он мустақиман дар масири зиёратчиён ба оромгоҳи Муҳаммад Башоро, ки чанд километр дуртар аз қалъа воқеъ аст, ҷойгир шудааст. Ҳамчунин дар шафати шимолу ғарбии он- дар маҷрои чапи Сойи Мазор ёдгории дигари бостоншиносӣ- Қӯрғони Қаландар ҷойгир аст. Якҷоя ин се ёдгорӣ як маҷмаи бостоншиносӣ ва меъмориро ташкил дода, барои ташкили саёҳати фарҳангӣ заминаи муфид фароҳам меоранд. Ҳамасола ёдгории Меъмории Мақбараи Муҳаммади Башороро сайёҳони зиёди дохиливу хориҷӣ тамошо менамоянд, аммо то кунун на ҳама меҳмонон аз мавҷудияти як ёдгории беназири дигар, чун Тали Хамтӯда иттилоъ доранд.
Имрӯз шароит фароҳам омадааст, ки тариқи воситаҳои ахбори омма аз мавҷудияти чунин ёдгориҳо ба ҳаводорони таъриху фарҳанги аҷдодӣ иттилооти бештар расонида шавад. Худи ёдгории Тали Хамтӯда бояд ба хатсайри сайёҳии фарҳангӣ ворид шавад, то ин амал ба рушди соҳаи сайёҳии мамлакат мусоидат намояд. Ворид шудани ин ёдгорӣ ба қатори дигар ёдгориҳои Долони Зарафшон-Қароқум ба феҳристи ёдгориҳои умумибашарии ЮНЕСКО дар самти ҳифз, ҳимоят ва ташвиқи мероси таърихии мамлакат метавонад боз як қадами мустаҳкам гардад.

2023-10-17 12:03:48

САНҶАРШОҲ-ЁДГОРИЕ ҲАМСАНГИ ПАНҶАКЕНТИ ҚАДИМ

Тавре ҳамагон огоҳем, бо дастгирӣ ва мусоидати бевоситаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ- Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон нӯҳ ёдгории Долони Зарафшон- Қароқум ба Феҳристи мероси башарии созмони ЮНЕСКО шомил шуд, ки панҷ адади он дар ҳудуди шаҳри Панҷакент воқеъ гардидаанд.
Қалъа ва ё шаҳраки Санҷаршоҳ- воқеъ дар 12 километрии шарқи шаҳри Панҷакент, дар паҳлӯи деҳаи Сӯҷина ва соҳили рости Моғиёндарё, аз ҷумлаи ин ёдгориҳои таърихӣ аст.
Матлаби дуввум аз силсилаи Ёдгориҳои Феҳристи мероси башарии ЮНЕСКО дар бораи Санҷаршоҳ аст.
Соли 1947. Давлати собиқи шуравӣ нав аз даҳшатноктарин ҷанги ҷаҳонӣ раҳо шудааст. Дар яке аз рӯзҳои тобистони ин сол экспедитсияи бостоншиносии Тоҷику Рус бо сарварии шарқшиносу бостоншиноси номвари рус Александр Якубовский дар заминаи мадорики аз Кӯҳи Муғ ёфтшуда ба таҳқиқи Панҷакенти Қадим ва дигар ёдгориҳои водии Зарафшон пардохт. Ва таваҷҷӯҳи бостоншиноси он замон ҷавони рус, баъдан шарқшинос ва сиккашиноси варзидаи Шӯравӣ Олга Ивановна Смирноваро теппае дар қисмати болои деҳаи Сӯҷина, ки мардум маҳал Санҷаршоҳ ном мебурданд, ҷалб намуд.
Таҳқиқи ибтидоии ёдгорӣ маҳз ҳамон сол шурӯъ шуд ва баъдан дар солҳои гуногун бостоншиносон Абдуллоҷон Исоқов ва Юсуфшоҳ Яъқубов он ҷо муддате ҳафриёти таҳқиқотӣ-ҷустуҷӯӣ анҷом доданд.
Бо ҳамин, то ба даврони истиқлол расидани Тоҷикистон ин ёдгорӣ дигар мавриди таваҷҷӯҳи ҷиддии бостоншиносон қарор нагирифт. Зиёда аз ин як қисмати ҳудуди он солҳои панҷоҳум ва ҳафтодуми асри гузашта, ҳамвор карда, ба боғу киштзор табдил дода шуд. Маҳз ба хотири пешгирии аз байн рафтани қалъаи Санҷаршоҳ, соли 1975 бостоншинос, ҳоло академик Юсуфшоҳ Ёқубов масъалаи ҳифзи онро ба миён гузошт ва соли 1980 иҷлосияи Шӯрои Олии РСС Тоҷикистон,даъвати нўҳум барои ҳифзи ин ва дигар ёдгориҳои таърихӣ қарор ба тасвиб расонид. Таъкиди ин нукта ба он хотир аст,ки маҳз ба шарофати ин тадобир қисмати муҳими ин ёдгории нодир ҳифз шуд ва имрӯз он ба Феҳристи мероси башарии ЮНЕСКО шомил гардид.
Бо ба даст омадани истиқлол таваҷҷӯҳи Пешвои миллат, Президенти кишвар, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, Ҳукумати мамлакат ба таърихи ғановатманди миллат, таҳқиқи ёдгориҳои таърихӣ чун василаи муҳимтарини муаррифии кишвар, ҳифзи онҳо афзуд ва дар ҳамин замина соли 2001 гурӯҳи бостоншиносони тоҷик бо роҳбарии яке аз муаллифони ин матлаб (бостоншинос, номзади илми таърих, ходими калони илмии Пажуҳишгоҳи таърих, бостоншиносӣ ва мардумшиносии ба номи Аҳмади Дониши АМИТ Шарофиддин Қурбонов) ва ҳамтоёни олмонии онҳо бо роҳбарии шарқшинос аз Донишгоҳи Гамбурги Олмон Герд Гропп корҳои ҳафриётӣ дар қисмати ҷанубу шарқии ёдгорӣ оғоз гардида, то соли 2003 идома ёфт.
Ҳафриёти мунтазами бостоншиносӣ аз соли 2008 ин ҷониб бо роҳбарии Шарофиддин Қурбонов ва дастгирии Фонди Ҷамъияти швейтсариягӣ оид ба таҳқиқоти ёдгориҳои Авруосиё шурӯъ гардида, то имруз пайваста идома меёбад. Дар ин муддат ба ҳафриёт олимон аз Ҷамъияти швейтсариягӣ оид ба таҳқиқоти Авруосиё, як зумра бостоншиносони ҷавон, донишҷӯёни Донишкадаи омӯзгории Тоҷикистон дар шаҳри Панҷакент ҷалб шуданд. Зимнан, бархе аз онҳо дар риштаи бостоншиносӣ таъқиқоти арзишманд анҷом дода, ҳоло дар муассисаҳои илмӣ- таҳқиқотӣ ва муассисаҳои олии таълимӣ фаъолият доранд. Ҳамин тавр метавон гуфт, ки ёдгории Санҷаршоҳ чун Панҷакенти Қадим ба як мактаби бостоншиносӣ ҷиҳати омода намудани мутахассиони маҳаллӣ табдил ёфтааст.
Ва маҳз натиҷаи ҳамин пажӯҳишҳо оид ба пайдоиш ва аҳамияти шаҳр- қалъаи Санҷаршоҳ дар илми бостоншиносӣ барои ба Феҳристи мероси башарии созмони ЮНЕСКО шомил намудани ин ёдгории нодири асрҳои 5-8-и милод заминаи боэътимод гузошт.
Таҳқиқотҳо собит намуданд, ки Санҷаршоҳ яке аз шаҳракҳои шарқии Суғди асримиёнагӣ - асрҳои 5-8 ва 9-и милодӣ буда, 5,5 гектар масоҳат дошта, то имрӯз қисматҳои асосии он – шаҳристон, кӯҳандиз ва бурҷи муҳофизатӣ мавриди таҳқиқ қарор гирифтанд.
Дар натиҷаи ҳафриёт дар қисматҳои гуногуни шаҳраки Санҷаршоҳ дар ҳашт бахши бостоншиносӣ ва хандақҳои таҳқиқотӣ ёдгориҳои зиёде ба даст омаданд. Аз ҷумлаи онҳо бурҷи муҳофизатии мудаввар мебошад, ки он дар қисмати шимолу ғарбии ёдгорӣ ҷойгир буда, соли 2008 бори нахуст аз ҷониби бостоншиносон аз зери хок озод карда шуд. Дар рафти ҳафриёт аз он маводҳои зиёди бостоншиносӣ ба даст омаданд, ки муҳимтарини онҳо дастхати арабӣ ва куртачаи кӯдакона мебошанд. Ҳафриёти соли 2011 дар доманаи шимолии бурҷ нишон дод, ки иншоотҳои нахустини он мутаалиқи асрҳои 5-6 милодӣ будаанд.
Дар натиҷаи ҳафриёт сафолпораҳои бисёре ёфт шуданд ва онҳо исботи онанд, ки дар ин ҳуҷраҳо бошандагони қалъа дар охири асри 5 ва аввали асри 6 муддате зиндагонӣ кардаанд .
Сафолпораҳои зикршуда аз рӯи таҳқиқ ва даврабандии зарфҳои сафолини Панҷакенти қадим, ки аз тарафи шодравон, доктори илмҳои таърих Борис Илич Маршак исбот гардидаанд, ба асри 5-и милод ё баъдтар аз он тааллуқ доранд. Метавон бо итминони комил тазаккур дод, ки бурҷи мазкур қабл аз кӯҳандиз сохта шудааст. Дар ҳамин ҳуҷраҳо нодиртарин бозёфти қалъаи Санҷаршоҳ- се дастхати арабии асрҳои 8-9, ба даст омад.
Зимнан, дар Осиёи Миёна, то имрӯз фақат як варақ дастхати ҳамин аср дар Қалъаи Муғи ноҳияи Айнӣ ёфт шуда, онро соли 1933, шарқшиноси маъруф, профессори Донишгоҳи Санкт-Петербург Александр Фрейман таҳқиқ карда буд. Дастхати ёфтшудаи Қалъаи Муғ дар байни ҳуҷҷатҳои бойгонии Деваштич пайдо гардида, чун аксари ҳуҷҷатҳои давраи паҳншавии дини ислом бо калимаи «Бисмиллоҳирраҳмонир-раҳим» оғоз гардидааст. Он аз 13 сатр иборат буда, бо хати кӯфии тезнавис навишта шудааст. Дастхатҳо мавриди омӯзиши хатшиносони АМИ Ҷумҳурии Тоҷикистон қарор гирифтанд. Онҳо дар варақаҳои алоҳидаи аз пӯсти ҳайвонот омодашуда навишта, калимаҳои «Тавҳид», «Аллоҳу Халид», «Ал-Ҳақ», «Ал-Азим» хонда мешаванд. Дар дастхати дуюм номи «Масъуд» дучор мешавад ва шояд ин ҳуҷҷат мактуби сиёсие бошад.
Хати ҳуҷҷати дар Санҷаршоҳ ёфтшуда, ба хати мактуби бойгонии ихшиди Панҷекат Деваштич монандӣ дорад ва олимон онро ҳамсол медонанд. Ин ҳуҷҷат на танҳо барои Осиёи Миёна, балки барои тамоми олами ислом, яке аз қадимтарин бозёфтҳои хаттӣ ба шумор меравад ва дар илми бостоншиносии ҷаҳони аҳамияти хосро молик аст.
Боиси ифтихор аст, ки ҳамин гуна ҳуҷҷати нодир ва қиматбаҳо маҳз дар кишвари бостонии тоҷикон ёфт шудааст. Он барои омӯзиши таърихи миллати тоҷик дар давраҳои аввали паҳншавии дини ислом ва таърихи дини ислом ва алоқаҳои фарҳангии мардуми мо бо дигар мамолики мусулмонии асри 8 –и милодӣ маълумоти гаронбаҳо медиҳад.
Дар қисмати ҷанубу шарқии шаҳристони Санҷаршоҳ , ки солҳои 2001-2003 ва 2011-2015 мавриди таҳқиқ қарор гирифтанд, ҳуҷраҳои зиёди истиқоматӣ ва хоҷагидорӣ, хумдони сафолпазӣ, намунаҳои кардакории рӯйи чӯб ( дар чӯбпораҳои сӯхта) зафрҳои зиёди сафолин ба даст омаданд, ки онҳо хоси ёдгориҳои охири асри 7 ва аввали асри 8-и милод мебошанд.
Ҳафриёти девори ҷанубии ёдгорӣ нишон дод, ки биноҳо хеле хуб, дар баъзе қисматҳо то фарши ошёнаи дуюм, боқӣ мондаанд ва аз ҳунари волои бинокорию шаҳрсозии гузаштагони мо шаҳодат медиҳанд. Дар қисмати ҷанубу ғарбии шаҳристон ҳуҷраҳои хоҷагидорӣ ва дуввумин хумдони сафолпазӣ, сиккаҳои зиёд пайдо гардид, ки онҳо низ далели боризи рушди ҳунармандӣ дар ин шаҳр- қалъа мебошад. Дарёфт шудани 5 пораи оинаи биринҷӣ, ки аз шоҳаншоҳии Тани Чин ба инҷо ворид шудааст, аз равобити тиҷорати сокинони шаҳрак бо дигар шаҳрҳои атрофу акноф дарак медиҳад.
Муҳимтарин бозёфт дар ин ёдгорӣ бурҷи мудаввар дар қисмати шимолу шарқии шаҳристон аст ва он аз соли 2015 инҷониб ҳафриёт шуда, ду давраи сохтмониро дар бар мегиранд. Давраи аввал ба охири асри 7 ва аввали асри 8, давраи дуввум бошад ба асри 9 мутаалиқ аст. Натиҷаҳои ҳафриёт дар ин мавзеъи ёдгорӣ нишон доданд, ки дар давраи сохтмонии аввал, яъне нимаи аввали асри 8-и милод ин ҷо як қасри боҳашамате бунёд ёфта буд ва дар нимаи дуюми аср, дар натиҷаи сӯхтори шадид хароб гаштааст. Далели ин ёфт шудани чӯбпораҳои зиёди сӯхта аст, ки аксарашон кандакорӣ шудаанд. Дар кандакориҳои рӯйи чӯб нақшҳои наботӣ, ҳандасӣ ва бузҳои кӯҳи хуб таҷассум ёфтаанд, ки намунаи онҳоро дар кандакориҳои Панҷакенти қадиму Қалъаи Ҳисорак(н.Кӯҳистони Масчоҳ) ва қасри афшинҳои Истаравшан – Қаҳ-қаҳа (н. Шаҳристон) пайдо кардан мумкин аст. Ин далели мӯътамади робитаи шаҳраки Санҷаршоҳ бо дигар шаҳрҳои нимаи аввали асри 8-и милод мебошад.
Ҳамчунин солҳои 2016-2023 аз ҳуҷраҳои гуногуни қаср пораҳои деворнигораҳо пайдо гардиданд. Ин деворнигораҳо, деворҳои ғафс, ҳуҷраҳои барҳаво, гузаргоҳҳо ва долонҳои васеъ низ аз санъати волои меъморӣ ва ҳунари устоҳои чирадасти он, шаҳомати ин қаср дарак медиҳад. Эҳимоли зиёд меравад, ки қаср солҳои 740-ум сохта, дар сӯхтори азими солҳои 770-780 хароб гардидааст. Ҳафриёти минбаъда ба мо хулосаҳои ниҳоиро бо далоили нав фароҳам хоҳанд овард.
Маҳз нодирияти ин шаҳрак, маводи пурқимати ёфтшуда , мавқеи он дар илми бостоншиносии тоҷик ва минтақа имкон дод, ин ёдгорӣ дар қатори 9 ёдгории Ҷумҳурии Тоҷикистон ба номинаи ёдгориҳои ЮНЕСКО таҳти унвони «Роҳи Абрешим: Долони Зарафшон-Қароқум» шомил гардад.
Тадқиқоти минбаъдаи ёдгории асримиёнагии барвақтии Санҷаршоҳ барои дарки маданияти моддӣ, воқеаҳои ибтидои асри 8 ва баъдина метавонад боз ҳам далоили зиёдеро ба бостоншиносону муаррихон ва таҳқиқгарони маданияти ғанию рангини Суғдзамин фаро орад.
Ба Феҳристи мероси башарии ЮНЕСКО ворид гардидани ин ёдгории нодир масъулияти моро ҷиҳати ҳифзу нигоҳдории он барои ояндагон, ба ҷаҳониён, хоса ба сайёҳон муаррифӣ намудани ин шаҳр – қалъа бештар мегардонад. Дар ин роҳ қадами нахустин гузошта шуд ва бо дастгирии Вазорати фарҳанги Ҷумҳурии Тоҷикистон боқимондаҳои хонаҳои маскунии қалъаи Санҷаршоҳ соли равон болопӯш гардид. Умедворем, ки ин иқдоми шоиста минбаъд низ идома хоҳад ёфт.
Ва ниҳоят дар бораи номи ин ёдгории нодир. «Санҷаршоҳ» ё «Санҷартеппа» аз тарафи бошандагони имрӯзаи маҳал номгузорӣ шудааст ва он ба номи Султон Санҷар - Муиззиддин Абуҳорис Аҳмад ибни Маликшоҳи Салҷуқӣ (давраи ҳукмрониаш 1118-1157) робитае надорад. Таҳқиқи ин номвожа низ кори ояндаи олимони таърихи забон аст.
Шарофиддин Қурбонов,
бостоншинос, номзади илми таърих
Бобо Солеҳзода - рӯзноманигор.

2023-09-21 09:39:47

«ПОМПЕЙИ ОСИЁИ МИЁНА» МИЛЛАТРО МУАРРИФӢ МЕКУНАД

Бо роҳнамоӣ ва ҳидоятҳои Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ- Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон барои ҳифз ва муаррифии ёдгориҳои беназири таърихию фарҳангии кишвар ба ҷаҳониён дар даврони истиқлол корҳои зиёде анҷом дода мешавад.
17 сентябр зимни ҷаласаи 45-уми Кумитаи байниҳукуматӣ оид ба ҳифзи мероси моддии фарҳангии ЮНЕСКО, ки дар шаҳри Риёзи Арабистони Саудӣ баргузор шуд, ёдгории фарҳангии умумиҷаҳонии фаромилии Роҳҳои Абрешим: «Зарафшон-Қароқум» (ёдгориҳои Панҷакенти қадим, шаҳраки Санҷаршоҳ, қалъаи Ҳисорак, Гардани Ҳисор, Қалъаи Муғ, Қалъаи Қум, Тали Хамтуда, низоми обёрикунии Тоқсанкорез, Оромгоҳи Хоҷа Муҳаммад Башоро) ба Феҳристи мероси умумиҷаҳонии ЮНЕСКО ворид гардид.
Дар саҳифа ва сомонаи мақомоти иҷроияи маҳаллии ҳокимияти давлатии шаҳри Панҷакент дар бораи панҷ ёдгории таърихии шаҳр , ки ба ин Феҳрист шомил шудаанд, мақолаҳо нашр карда мешаванд
Ҳоло матлаби нахустин дар бораи Панҷакенти қадим.
Харобаҳои яке аз шаҳрҳои қадимии сарзамини тоҷикон - Панҷакенти қадими асрҳои V-VIII бо бозёфтҳои нодир ва гаронбаҳои таърихию фарҳангии худ кайҳост, ки маълуму машҳури ҷаҳон гаштааст.
Бозёфти бойгонии нодири ҳокими охирини Панҷакенти қадим - Деваштич аз қалъаи кӯҳи Муғ баҳори соли 1932 аз тарафи чӯпонҳо Ҷӯра Мирзоалӣ, Аюб Маллазода ва Баҳридин Соҳибзода аз деҳаи Хайрободи ноҳияи Айнӣ сабаб шуд барои омӯзиши ин шаҳри қадим. Пас аз омӯзиш шарқшиносон, мардумшиносон ва бостоншиносон ба ҳафриёти Панҷакенти қадим оғоз намуданд. Тирамоҳи соли 1932 бо ташаббуси собиқ котиби якуми комитети партиявии ноҳия Абдуҳамид Пӯлодӣ бойгонии нодири бозёфтшуда ба базаи тоҷикистонии Академияи фанҳои ИҶШС барои омӯзиш супурда мешавад.
Комитети Марказии ПК Тоҷикистон аз 14-уми октябри соли 1933 қарор қабул намуд, ки бо сардории профессор Фрейман ва иштироки муҳаққиқон В.Воробёв, А.Василев барои ҳафриёти қалъаи кӯҳи Муғ экспедитсияи бостоншиносӣ - таҳқиқотӣ ташкил карда шавад. Худи ҳамин сол кор оғоз ёфт. Дар натиҷаи таҳқиқоти кӯтоҳмуддат зиёда аз 400 адад ашёи фарҳангӣ ҷамъоварӣ гардид, ки аз онҳо 6 ададро тангаҳои суғдӣ ва 82 ададро хуҷҷатҳои дастнавис дар рӯи қоғаз, чарм ва чӯб сабтшуда ташкил медоданд.
Дар асоси омӯзиши бозёфтҳои нодири қалъаи кӯҳи Муғ, соли 1946 бо ташаббуси котиби якуми Кумитаи Марказии Ҳизби Коммунистии Тоҷикистон Бобоҷон Ғафуров, бо роҳбарии шарқшинос, аъзо- корреспонденти АФ ИҶШС, академики Академияи фанҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон А.Якубовский экспедитсияи бостоншиносии Тоҷику Суғд ташкил карда шуд.
Ин экспедитсия аз соли 1946 то имрӯз ба ҳафриёт ва омӯзиши Панҷакенти ќадим машғул аст. Ба ҳайати он олимони намоён М.Даяконов, А.Белиниский, А.Тереножкин, И.Бенкович, меъмор В.Воронина, сиккашинос О.Смирнова, бостоншиносон А.Манделштам, Б.Ставиский, О.Болшаков, В.Лившис, В.Луконин, Е.Зеймал, Б.Маршак, В.Распопова, В.Шкода ва дигарон дохил шуда, дар солҳои гуногун таҳқиқотҳои илмӣ гузарониданд. Як гурӯҳ олимони тоҷик ба мисли Н.Неъматов, А.Ҷалилов, А.Исоқов, Ю.Ёқубов, С.Пӯлодов, Т.Отахонов, X.Муҳиддинов, С.Марофиев, Д.Абдуллоев, А.Раззоқов. С.Бобомуллоев, У.Эшонкулов, Ш.Қурбонов дар ҳайати ин экспедитсия ба таҳқиқоти илмию бостоншиносӣ машғул шуданд.
Зиёда аз 76 сол аст, ки бостоншиносон дар харобаҳои Панҷакенти қадим ҳафриёт мебаранд. Дар ин муддат Панҷакент ба яке аз марказҳои калонтарини омӯзиши бостоншиносии Осиёи Миёна ва ҷаҳон табдил ёфт. Ҳоло онро олимон «Ганҷинаи таърихи тоҷик» ва ба тариқи рамз «Помпеи Осиёи Миёна», «Флоренсияи хурди Шарқ» меноманд. Дар ҳақиқат, ин мавзеъ шоистаи ин номҳои ифтихорӣ мебошад. Ҳоло дар бораи Панҷакенти қадим садҳо асарҳои илмӣ навишта шудаанд, ки оиди таърихи пайдоиши шаҳри қадима ва харобшавии он маълумоти дақиқ медињанд.
Панҷакенти қадими асрҳои V-VIII дар Осиёи Миёна ягона шаҳри пеш аз истилои араб мебошад, ки нисфи ҳиссаи кофташудаи он аллакай дар бораи сохти шаҳрҳои ибтидои асримиёнагӣ маълумоти пурра медиҳад.
То солҳои охир дар адабиёти таърихӣ ақидае роиҷ буд, ки шаҳрҳои мусулмонӣ аз се қисм (куҳандиз, шаҳристон ва работ) ва пеш аз ислом аз ду қисм (куҳандиз ва шаҳристон) иборатанд. Таҳқиқоти Панҷакенти қадим ин фикрро рад кард ва исбот намуд, ки қисми сеюми шаҳр – работ, ҳанӯз дар замони пеш аз истилои араб ба вуҷуд омада будааст.
Дар асоси бозёфтҳо исбот гардид, ки шаҳри пешазисломӣ аз чор қисм: куҳандиз-ҷои шоҳнишин ва қасри ӯ, шаҳристон-ҷои шаҳриён, ашрофон, рӯҳониён, тоҷирон ва ҳунармандон, работ - қисми берун аз девори шаҳристон ва қабристон иборат будааст. Қабристонҳои пешазисломии Осиёи Миёна ба монанди як деҳа иборат аз дахмаҳои зиёде буданд.
Тибқи сарчашмаҳои хаттӣ дар куҳандиз-қасри шоҳ, хонаҳои истиқоматии хешон ва наздикони шоҳ, дабистон барои кӯдакони шоҳ ва сарватмандон, зиндон, дидбонгоҳ, биноҳои зист ҷойгир буданд. Ҳафриёти куҳандизи Панҷакенти қадим ин ахбори сарчашмаҳои хаттиро пурра тасдиқ намуд. Аз қасри шоҳ ёфтани алифбои суғдӣ ва арабӣ исботи ин фикрҳо аст.
Ба шарофати ҳафриёти Панҷакенти қадим мо дар бораи мавҷуд будани ду ибодатгоҳи дини зардуштӣ бо ҳавлиҳои дохилӣ ва берунӣ дар маркази шаҳристон, бозори шаҳрӣ, ҳашт кӯча ва даҳ паскӯча, роҳрав, маҳалҳои зист, хонаҳои давлатмандон, миёнаҳолон, камбағалон, дӯконҳои савдо, заргарӣ, оҳангарӣ, бофандагӣ ва ғайра маълумоти зиёди илмӣ пайдо кардем. Маълум гардид, ки аксари биноҳои шаҳристон дуошёна ва ҳатто сеошёна буда, аз хишти хом ва похса сохта шудаанд.
Панҷакенти қадим дар таърихи омӯзиши меъмории халқи тоҷик бозёфтҳои зиёд дохил кард. Дар асоси ин бозёфтҳо исбот шуд, ки биноҳо дар аввали асрҳои миёна дуошёна, сеошёна, балкондор, гунбазпӯш, тоқпӯш ва равоқпӯш будаанд. Ҳатто ақидае буд, ки гунбазро гӯё ба Осиёи Миёна арабҳо оварда бошанд. Бозёфтҳои меъмории Панҷакент, Бунҷакат, Кофирқалъа ин ақидаро рад намуданд.
Дигар навигарие, ки Панҷакенти қадим ба таърихи Осиёи Миёна дохил кардааст, сиккашиносии суғдӣ мебошад. Дар асоси бозёфти тангаҳо сиккашиносон таърихи сикка задани онҳо, робитаҳои маданию савдоии дохили шаҳр, байни вилоятҳои Суғд ва Осиёи Миёнаро муайян намудаанд. Ғайр аз тангаҳое, ки дар шаҳр сикка зада мешуданд, боз тангаҳои шоҳони Суғд, Бухоро, Истаравшан, Фарғона, Чоч ва ғайра ба даст омаданд, ки шоҳиди савдои васеи дохилӣ ва хориҷии Панҷакенти қадим мебошад.
Бозёфти деворнигораҳои зиёд номи Панҷакенти қадимро дар ҷаҳон машҳур кардааст. Бостоншиносон дар бисёр биноҳои истиқоматӣ ва динии шаҳристон асарҳои барҷастаи рассомони Суғдро ёфтанд. Дар байни онҳо лавҳаҳои ҷангии зиёде монанди набарди Рустам бо аждаҳо, ҷангҳои тан ба тан, шамшерзанӣ, найзазанӣ, ҷангҳои саворагон, муҳосираи кӯшк ва ғайра ба назар мерасанд. Деворнигораҳои Варахша, Афросиёб ва Бунҷакат нишон медиҳанд, ки Фирдавсии бузург «Шоҳнома»-и худро дар асоси афсонаю ривоятҳо, расму оинҳо ва падидаҳои таърихии гузаштагони мо- суғдҳо, бохтариҳо, портҳо, хоразмиён, яъне орённажодони Хуросони Бузург навиштааст. Дар деворнигораҳо акси худоёни зиёде ба назар мерасад. Маълум аст, ки дар он давра дар байни суғдҳо парастиши худоёни зиёд расм буд. Махсусан, худоёни офтоб, моҳтоб ва ҳафт сайёра шӯҳрат доштанд. Беҳуда нест, ки 7 рӯзи ҳафтаи суғд ба 7 сайёра бахшида шудааст.
Расмҳои рӯи девори Панҷакенти қадим нишон медиҳанд, ки суғдҳо худозани ҳосилот бо номи Нанайна ё Анохито, худои ҷанг - Баҳром ва худои бузургтарине ба монанди Аҳурамазда доштаанд. Дар байни суғдҳо парастиши ҳайкалчаҳои худоён роиҷ буд, ки дар сарчашмаҳо бо номи санъатпарастӣ ё бутпарастӣ машҳур аст. Ҳафриёти даҳсолаҳои охири шаҳристон нишон доданд, ки ҷараёнҳои мухталифи диниву мазҳабии зардуштия, монавия, будоия, масеҳия арзи вуҷуд доштаанд.
Панҷакенти ќадим яке аз сарчашмаҳои кашфнашудаи забони суѓдї мебошад. Соли 1964 бостоншиноси тоҷик А.Исоқов аз куњандизи шоҳи Панҷакент порчаи сафолеро дарёфт намуд, ки дар рӯи он алифбои забони суғдӣ сабт шуда буд. Чанд сол пас матни калони дини насрониро ба забони суғдӣ пайдо карданд. Чунин осори хаттӣ ҳар сол дар рўи сафолпораҳо, сангпораҳо ва устухонҳо пайдо мешаванд, ки хазинаи забони суғдиро ғанӣ мегардонанд. Ҳатто дар рӯи як сафолпора бо ҳурофоти суғдӣ ва ранги сиёҳ номи шоҳи охирини Панҷакент бо як калима - «Деваштич» сабт шудааст.
Бостоншиносон А.Беленитский, В.Располова, Б.Маршак менависанд, ки номи Суғд аввалин бор дар навиштаҷоти хати мехи «шоҳи шоҳон»- Дорои Кабир (асри VI) ҳангоми номбар кардани халқҳои зердасташ ёдовар мешавад. Дар бораи суғдиён Ҳеродот низ маълумот медиҳад.
Ин ном дар бисёр ҳуҷҷатҳо ва асарҳои таърихи номбар гаштааст. Муаррих В.Томашек тахмин карда, ки вожаи «суғд» аз «Рахшидан», «Сӯхтан» гирифта шудааст. Дар луғатҳои тафсирии форсӣ - тоҷикӣ онро чун «пастие, ки дар он об ҷамъ мешавад» шарҳ додаанд.
Сарчашмаҳои арабӣ ва форсӣ - тоҷикӣ шаҳодат медиҳанд, ки Суғд бо маънои васеаш водии Зарафшон ва Қашқадарёро дар бар мегирифт. Аз рӯи маълумоти таърихшиносон ва бостоншиносон В.Шишкин, Н.Неъматов, Б.Литвинский, С.Толстов, Е.Неразик маълум гардид, ки дар асрҳои VI-VIII ҳудуди давлати Суғд қариб аз 10 рустои мустақил бо номҳои Маймурғ, Кеш (Шаҳрисабз), Нахшаб (Қаршї), Бухоро, Варахша, Пайканд, Кӯшония, Иштихон, Панҷакент иборат буда, ҳамаи онҳо тобеи маркази давлати Суғд - Самарқанд будаанд.
«Дар ноҳияи ҷанубии Зарафшон ғайр аз Самарқанд шаҳрҳои калон набуданд, масҷиди ҷомеъ фақат дар шаҳри Панҷакент мавҷуд буд. Дар атрофи шаҳр дарахтони мевадори бисёре ба чашм менамуданд, қисми зиёди онҳоро чормағз ва бодом ташкил мекард», - чунин навишта буд дар бораи Панҷакент - географи бузурги асри X. Муқаддасӣ. Ин ахбори таърихӣ ба Панҷакенти асрҳои X-XI мансуб буда, ба давраи салтанати Сомониён мувофиқ аст.
Пас аз истилои араб сокинони Панҷакенти қадим дар масофаи 4 километр шимолу - шарқии шаҳри имрӯза, дар баландии соҳили чапи дарёи Зарафшон маскан гирифта, шаҳре бино карданд. Ин шаҳр дар таърих бо номи Панҷакенти кӯҳна машҳур буд, ки онро Панҷакенти сеюм мешуморем ва он ба асрҳои X-XI мансуб аст.
Панҷакенти ќадим шояд ягона ёдгории таърихии мамлакат аст, ки беш аз 77 сол боз пайваста таҳқиқ мешавад. Ҳар сол дар фасли тобистон бостоншиносони Тоҷикистон ва Русия ин ҷо ҳафриёт мегузаронанд. Нишони ин робитаи қавии илмӣ марқади яке аз муҳаққиқони намоёни Панҷакенти қадим, бостоншиноси варзида Борис Маршак аст, ки тибқи васияташ ин ҷост. Марҳум соли 2006 ҳангоми ҳафриёт дар Панҷакенти қадим вафот карда буд.
Панҷакенти қадим ҳанӯз соли 1979 мамнӯъгоҳи таърихї - фарҳангӣ эълон шуда, дар ин замина ҷиҳати ҳифзи ёдгориҳои он баъзе корҳо анҷом ёфтанд.
Он на як ёдгории таърихї, балки як шаҳрест, ки тавассути заҳматҳои зиёди бостоншиносон кашф шудааст.
Ҳамасола ҳазорон нафар сайёҳон аз Панҷакенти қадим - «Помпейи шарқ», осорхонаи назди ёдгорӣ, Осорхонаи миллӣ дар пойтахт ва ҳам Эрмитажи Санкт - Петербург, ки барои Панҷакенти қадим толори махсус ҷудо кардаанд, боздид мекунанд ва ба ин васила номи тоҷику Тоҷикистонро ба ақсои олам мебаранд.
Ҳоло бошад, бо дастгирии Ҳукумати мамлакат ва сармоягузории шарикони рушд лоиҳаи ҳифз ва барқарорсозии ин ёдгории беназири таърихи миллат мавриди иҷро қарор дорад. Ба Феҳристи фарҳанги умумиҷаҳонии ЮНЕСКО шомил шудани ин ёдгории нодир худ далели муътамади таваҷҷӯҳи Пешвои муаззами миллат ба таърих, арҷгузорӣ ва муаррифии он барои ҷаҳониён мебошад.
Исматулло Раҳматуллоев,
номзади илми таърих
Бобо Солеҳзода,
рӯзноманигор